چندین ساله که بحث سؤالات مفهومی امتحان نهایی داغه و روند سخت‌ترشدن سؤالات هم طی سال‌های اخیر قابل مشاهده‌ست. همون‌طور که در مطالب قبلی گفتیم، در حال حاضر امتحانات نهایی در کنکور ۵۰درصد تأثیر دارن و به‌زودی این مقدار قراره به ۶۰درصد برسه! بنابراین گرفتن نمره بالا در امتحان نهایی خیلی مهمه، چون توی نتیجه کنکورتون نقش سرنوشت‌‌سازی داره. ما توی این مطلب، مفصل درباره مفهومی‌شدن سؤالات حرف می‌زنیم، پس اگه می‌خواید بدونید که امتحان نهایی مفهومی چطوریه و چرا این اتفاق داره می‌افته، این محتوای کیمیاگرخونه رو از دست ندید.
سؤالات مفهومی امتحان نهایی چطوری طرح می‌شن؟
مرکز ارزشیابی آموزش‌و‌پرورش امسال بخشنامه‌ای داده که در اون، ساز‌و‌کار طراحی سؤالات مفهومی امتحان نهایی مشخص شده. بر اساس این بخشنامه، به‌طور کلی دو سطح وجود داره که سؤال ازشون طرح می‌شه: سطح اول و سطح دوم، که هر کدوم رو به طور مفصل براتون توضیح می‌دیم.
سطح اول: سؤالات ساده و مشابه سال‌های قبل
سؤالات این سطح به سه قسمت تقسیم می‌شن و مجموعاً، حدود ۸۰٪ نمره نهایی، یعنی ۱۶ نمره رو به خودشون اختصاص می‌دن. این قسمت‌ها که هرکدوم درواقع نوعی فرایند شناختی‌ان، به‌ترتیب از ساده به سخت موارد زیر هستن:
به‌یا‌دآوردن که ساده‌ترین نوع سؤال در این سطحه و توی جدول زیر می‌تونید مواردی که شامل می‌شه و مثال‌هاش رو ببینید:
| نوع سؤال | مثال |
| بازشناسی | تشخیص نام شاعران معروف |
| بازیابی | یادآوری تاریخ جنگ‌های جهانی |
فهمیدن که سؤالات مربوط بهش می‌تونن از هفت نوعی باشن که توی جدول زیر به‌همراه مثال‌هاشون آوردیم:
| نوع سؤال | مثال |
| تفسیرکردن، ترجمه‌کردن، معنی‌کردن | توضیح یک شعر به زبان ساده |
| مثال‌آوردن | پس از تعریف کلان‌شهر، نام چند کلان‌شهر را بیان کنید. |
| طبقه‌بندی‌کردن | طبقه‌بندی جانواران با مشاهده و توصیف |
| خلاصه‌کردن | خلاصه‌کردن یک فیلم، یک داستان و یا یک واقعه تاریخی |
| استنباط‌کردن | استنباط اصول دستوری از مثال‌ها در یادگیری یک زبان خارجی |
| مقایسه‌کردن | توانایی فهم تفاوت بین گروه‌های جانوری، تفاوتهای مثلث‌ها و… |
| تبیین‌کردن | بیان علت‌های تفاوتهای نژادی |
به‌کاربستن كه سخت‌ترین نوع سؤال در این سطحه و در اون، شما باید بتونید از چیزهایی که یاد گرفتید استفاده کنید:
| نوع سؤال | مثال |
| اجراکردن | تقسیم یک عدد صحیح چندرقمی بر یک عدد صحیح چندرقمی دیگر |
| مورد استفاده قراردارن | استفاده از تقسیم در حل یک مسئله |
سطح دوم: سؤالات سخت‌تر و مفهومی‌تر
حالا می‌ریم سراغ ۴ نمره باقی‌مونده که ۲۰درصد نمره امتحان نهایی رو تشکیل می‌دن. این سؤالات نسبت به سؤالات سطح اول، سخت‌تر و چالشی‌تر هستن و به سه دسته تقسیم می‌شن که به‌ترتیب از ساده به سخت، توضیحشون می‌دیم:
تحلیل‌کردن که ساده‌ترین نوع سؤال در سطح دومه و می‌تونه به سه شکل طرح بشه:
| نوع سؤال | مثال |
| متمایزکردن (ویژه‌سازی) | تعیین نکات مهم و غیرمهم گزارش‌های حقیقی |
| سازمان‌دادن | بیان یک استدلال با مطالب موافق و مخالف درباره نحوه جریمه در رانندگی |
| نسبت‌دادن | تعیین رویکرد یک شاعر از روی شعرش درباره یک موضوع |
ارزشیابی‌کردن که در سؤالاتش ازتون خواسته می‌شه درباره یک موضوع قضاوت کنید و می‌تونه به انواع زیر طرح بشه:
| نوع سؤال | مثال |
| وارسی‌کردن (آزمون‌کردن) | نمره‌دادن به یک دانش‌آموز با انجام یک فعالیت |
| نقدکردن (داوری‌کردن) | توانایی رده‌بندی چند اثر یا چند نفر در یک موضوع خاص |
آفریدن که سخت‌ترین نوع سؤال در این سطحه و به دو شکل می‌تونه طرح بشه:
| نوع سؤال | مثال |
| طرح‌ریزی‌کردن | طراحی یک آزمایش |
| پدیدآوردن (ساختن) | شعرگفتن، اختراع و… |
آیا امتحان نهایی پایه‌های دهم و یازدهم هم مفهومی می‌شه؟: تأثیر مفهومی‌شدن سؤالات در تعیین نفرات برتر
قطعاً بله. اگه سؤالات امتحان نهایی خیلی ساده باشه، قاعدتاً تعداد افراد زیادی می‌تونن نمره ۲۰ یا نزدیک به ۲۰ بگیرن. در این‌صورت، تفاوت بین دانش‌آموزهای سخت‌کوش با بقیه چندان مشخص نمی‌شه و از اون‌جایی که نمرات نهایی، ۵۰ تا ۶۰درصد نتیجه کنکور رو مشخص می‌کنن، رتبه‌بندی خیلی سخت می‌شه. به همین دلیل، آموزش‌و‌پرورش راهی نداره جز این‌که سؤالات رو دشوارتر کنه تا امکانی فراهم بشه که تفاوت سطح دانش‌آموزها بهتر قابل‌تشخیص باشه. اما ساختار سخت‌شدن و مفهومی‌شدن سؤالات طوریه که ۸۰درصد سؤالات مشابه سال‌های قبل ساده هستن و ۲۰٪ سؤالات سخت و مفهومی می‌شن. در چنین شرایطی، تعداد دانش‌آموزهایی که نمره خیلی خوب می‌گیرن کم‌تر می‌شه و با درنظرگرفتن نتایج کنکورشون، رتبه‌بندی‌شون هم قابل انجامه.