فرسودگی تحصیلی: علل ‌و راهکارها

فرسودگی تحصیلی علل و راهکارها فرسودگی تحصیلی چیست؟ علائم فرسودگی تحصیلی روش درمان فرسودگی تحصیلی
فرسودگی تحصیلی علل و راهکارها

قطعاً شما هم در بین دوست‌هاتون، افرادی رو دیدید که همیشه حسابی درس می‌خوندن و سرشون توی کتاب بوده، اما یه دفعه خسته شدن، بریدن و دیگه حال ادامه‌دادن ندارن! این اتفاق ممکنه برای خودتون هم پیش اومده باشه و شما هم دچار فرسودگی تحصیلی شده باشید. توی این مقاله، می‌خوایم درباره این مشکل حرف بزنیم، دلایلش رو بررسی کنیم و بهتون یاد بدیم که چطور و با چه راهکارهایی، می‌شه این مشکل رو حل کرد.

فرض کنید یه ماشینی دارید که هر روز ازش استفاده می‌کنید، اما اصلاً بهش نمی‌رسید! نه روغنش رو عوض می‌کنید، نه قطعات خرابش رو تعمیر می‌کنید و نه هیچ مراقبت دیگه‌ای! خب طبیعتاً این ماشین فرسوده و مستهلک می‌شه و دیگه نمی‌تونه خوب کار کنه. فرسودگی تحصیلی هم مشابه همین وضعیته. یعنی شما بعد از مطالعه طولانی‌مدت، دچار واکنش‌های‌ منفی عاطفی، جسمی و ذهنی می‌شید، انگیزه‌تون کاهش پیدا می‌کنه، ساعات مطالعاتی روزانه‌تون کم‌ می‌شه، ناامیدی سراغتون میاد و… . 

نکته خیلی مهم درباره فرسودگی تحصیلی اینه که این مشکل در اثر زیاد و طولانی‌ درس‌خوندن ایجاد نمی‌شه، بلکه ناشی از اشتباه درس‌خوندنه! استرس، حال بد و فشار روانی در زمان درس‌خوندن، عواملی هستن که باعث ایجاد فرسودگی تحصیلی می‌شن. چون تمام جسم و ذهن شما تحت این فشار قرار می‌گیره و یهو فرو می‌پاشه و دیگه نمی‌تونید ادامه بدید و توانایی لازم برای انجام فعالیت‌های درسی‌تون رو ندارید.

برای این‌که متوجه بشید که دچار فرسودگی تحصیلی هستید یا نه، وضعیت خودتون رو بررسی کنید و ببینید که علائم زیر رو در خودتون می‌بینید یا نه. البته دقت کنید که داشتن یک یا دو علامت به این معنی نیست که به فرسودگی تحصیلی دچار شدید، بلکه باید اغلب مواردی که ذکر می‌شه رو داشته باشید:

  • کاهش اعتمادبه‌نفس: کسی که دچار فرسودگی تحصیلی می‌شه، اعتمادبه‌نفسش به‌شدت کاهش پیدا می‌کنه. احساس می‌کنه دیگه مثل قبل نمی‌تونه خوب و باکیفیت درس بخونه و در درس‌هاش پیشرفت کنه. بنابراین، ممکنه نمرات و عملکردش در امتحانات دچار اُفت زیادی بشه.
  • کاهش انگیزه برای درس‌خوندن: اگه دچار فرسودگی تحصیلی باشید، ممکنه مثل قبل نتونید با انگیزه و ذهن باز درس بخونید، نکات مهم رو پیدا کنید، توی حل سؤال‌ها خلاقیت به خرج بدید و به‌طور کلی، حال و حوصله درست و حسابی درس‌خوندن رو نخواهید داشت.
  • عدم تمرکز کافی: در وضعیت فرسودگی تحصیلی، تمرکز و دقت کاهش پیدا می‌کنه، چون ذهن اون‌قدر خسته‌ست که نمی‌تونه حداکثر دقتش رو روی موضوع معطوف کنه. به همین دلیل، ممکنه دچار خستگی یا پرش ذهنی بشید و نتونید زمان طولانی روی چیزی که دارید می‌خونید متمرکز بمونید.
  • خستگی زیاد که با استراحت یا خوابیدن هم رفع نمی‌شه! کسی که دچار فرسودگی تحصیلی شده، مثل فردیه که دچار افسردگیه، روح خسته و ناتوانی داره. ذهنش مدام درگیر مسائل مختلفه، برای این‌که نمی‌تونه درس‌ بخونه عذاب وجدان داره و در عین حال، اصلاً حال و حوصله درس و مشق رو نداره! مغز این فرد اون‌قدر درگیره که حتی موقع خواب هم استراحت نمی‌کنه و همه‌ش کابوس می‌بینه.
  • اضطراب و استرس شدید: استرس علاوه بر این‌که دلیل اصلی ایجاد فرسودگی تحصیلیه، جزو علائمش هم هست. اگه سطح اضطراب فرد خیلی بالا باشه، به این معنیه که به مرز فروپاشی رسیده یا مرز رو رد کرده!

اولین و اساسی‌ترین کاری که باید برا حل مشکل فرسودگی تحصیلی انجام بدید، اینه که ریشه‌های مشکل‌ساز رو اصلاح کنید. یعنی عامل اصلی که باعث استرس و فشار روانی‌تون می‌شه رو پیدا و سعی کنید اون رو رفع و رجوع کنید. اگه عامل مشکل‌ساز رو به‌صورت ریشه‌ای حل نکنید، مثل کسی می‌مونید که تیر خورده، هنوز گلوله توی بدنشه ولی می‌خواد با دارو خودش رو درمان کنه! قاعدتاً تا وقتی که اون گلوله توی بدن هست، دارو کاری انجام نمی‌ده. اول باید گلوله رو دربیاره و بعد برای بهبود حالش، دارو مصرف کنه. پس شما هم اول ریشه مشکل رو پیدا کنید و حلش کنید.

علاوه بر این، راهکار‌هایی که در ادامه می‌گیم هم بهتون کمک می‌کنه که اصولی درس بخونید و دچار خستگی و فرسودگی نشید.

مدیریت زمان به این معنی نیست که از همه چیزتون بزنید و صبح تا شب فقط بشینید پای درس. بلکه یعنی زمانتون رو طوری تنظیم کنید که هم بتونید به اندازه کافی درس بخونید، هم بخوابید و هم تایمی رو به استراحت، تفریح و ورزش اختصاص بدید که ذهن و جسمتون خسته نشه.

خواب کم و نامنظم، هم به جسم و هم روح و روانتون آسیب می‌زنه و نمی‌تونید با بازدهی بالا درس بخونید. توصیه ما همیشه اینه که از خوابتون نزنید و سعی کنید طوری برای درس‌خوندن برنامه‌‌ریزی کنید که خواب کافی و البته باکیفیت داشته باشید.

فعالیت ورزشی برای سن شما از اوجب واجباته. منظورمون از فعالیت بدنی این نیست که حتماً به‌صورت حرفه‌ای ورزش کنید و زمان و انرژی زیادی بذارید. نیم‌ساعت پیاده‌روی یا ورزش و نرمش توی خونه هم کافیه و می‌تونه در بهبود سلامت جسم و ذهنتون و افزایش کیفیت خواب خیلی مؤثر باشه.

استراحت‌کردن به این معنی نیست که بعد از یک ساعت درس‌خوندن، یک ربع بشینید روی مبل یا دراز بکشید روی تخت! استراحت یعنی کاری کنید که بهتون خوش بگذره و بهتون هیجان و شادی و لذت بده. می‌تونید پیاده‌روی کنید، خوراکی موردعلاقه‌تون رو بخورید، آهنگ موردعلاقه‌تون رو گوش بدید یا هر کار دیگه‌ای که خوشحالتون می‌کنه و ذهنتون رو برای چند دقیقه از درس جدا می‌کنه.

داشتن رژیم غذایی سالم و مناسب برای دانش‌آموزها که مُدام باید درس بخونن و فعالیت ذهنی داشته باشن خیلی مهمه. غذایی که ما می‌خوریم، هم روی جسم، هم روی روان و هم روی عملکرد مغزمون تأثیر مستقیم داره. بنابراین، باید چیزهایی بخوریم که تقویتشون کنه، نه این‌که عملکردشون رو بااختلال مواجه کنه. بهتره تا جای ممکن از فست‌فودها و خوراکی‌هایی که مواد نگهدارنده دارن استفاده نکنید. به‌جاش غذای خونگی بخورید و حتماً در وعده‌های غذایی روزانه‌تون از میوه‌ها و سبزی‌ها هم استفاده کنید. ما در کیمیاگرخونه، در محتوای جداگانه‌ای درباره تغذیه مناسب برای کنکوری‌ها صحبت کردیم. توی این مقاله، فاطمه سقایی که از دانش‌آموزهای قدیمی کیمیاگرخونه‌ست، توضیح داده که بچه‌های کنکوری بهتره چه غذاهایی بخورن و چه خوراکی‌هایی رو کم‌تر مصرف کنن. پیشنهاد می‌کنیم حتماً به این مقاله سر بزنید.

نکته مهم دیگه‌ای که برای درس‌خوندن باید بهش توجه کنید اینه که وقع‌بین باشید! قبل از هر چیز، برای این‌که بتونید سختی هر کاری مثل درس‌خوندن رو تحمل کنید و خسته نشید، باید بدونید هدفتون چیه؟ اصلاً چرا دارید سختی می‌کشید؟ وقتی هدف نهایی شما مشخصه، راحت‌تر می‌تونید در مسیر رسیدن بهش قدم بردارید، چون می‌دونید که در نهایت قراره به چی برسید. نکته بعدی اینه که منطقی، معقول و واقع‌بینانه هدف‌گذاری کنید، نه تخیلی و فانتزی! وقتی شما همیشه روزی ۴ساعت درس می‌خوندید و یهو تصمیم می‌گیرید روزی ۱۲ساعت مطالعه کنید، ممکنه یکی دو روز اول خیلی خوب و باانگیزه و باانرژی پیش برید، اما مطمئن باشید که بعد از چند روز، اون‌قدر خسته می‌شید که دیگه نمی‌تونید ادامه بدید! افزایش ساعات مطالعاتی باید تدریجی و آروم‌آروم باشه، وگرنه به نتیجه دلخواهتون نمی‌رسید.

آدم‌هایی می‌تونن همواره موفق باشن که آهسته و پیوسته مسیر رو طی کنن. نه این‌که در مسیر موفقیت اون‌قدر خودشون رو اذیت کنن و به خودشون فشار بیارن که دیگه برای موفقیت‌های آینده، چیزی ازشون باقی نمونه.

محمدحسین جدیدی نژاد متولد 1369 است. وی رتبه 22 کنکور سراسری و 46 کارشناسی ارشد است. مدال نقره المپیاد فیزیک دانشجویی و تندیس طلای جشنواره جوان خوارزمی را دارد. وی از سال 1388 فعالیت های خود را به عنوان مشاور آغاز کرد. از ابتدا توانست در کنار دانش آموزان سمپادی تجربیاتی کسب کند و بعد به دلیل علاقه شخصی خود در استفاده از تکنولوژی های روز دنیا برای دستیابی به فرآیندهای مشاوره ای بهینه تر به بازدید برترین مدارس جهان رفت. وی در کارنامه خود بیش از 350 ساعت برنامه تصویری آموزشی در شبکه های تلویزیونی و اپلیکیشن خویشاوره دارد. از حدود 1391 بنیاد دانش بنیان کیمیاگر را تاسیس کرد. تئوری های آموزشی او در سال 2015 به عنوان برترین مغزافزار هوشمند برای هدایت دانش آموزان نخبه توسط دانشگاه تورنتوِ کانادا مورد ستایش قرار گرفت و لوح افتخار را از آنِ خود کرد. وی از سال 2012 به عنوان نویسنده رسمی و عضو هیئت تحریریه مجله موفقیت دانشگاه سوربن به نام succès Shavaleh شوالیه موفقیت در کنار افرادی مانند مالکوم گلدول، تینا سیلیگ، کارول دوک و… در مقالاتی علمی دستاوردها و تئوری های خود را تحت عنوان نخبه پروری منتشر میکند و همواره مورد استقبال ژورنالیست های موفقیت جهانی بوده است.جدیدی نژاد تمایل به گذراندن دوره های آموزشی تحت نظارت اساتید برتر علاقه بسیار زیادی دارد. وی یکی از سه فارغ التحصیل (از بین 217 نفر شرکت کننده اولیه کارگاه) دوره مشاوره پیشرفته دانشگاه سوربن پاریس است و از دید پروفسور انجل لی –مدرس کارگاه- لوح افتخار به واسطه طراح نظام آموزشی پیشنهادی -پایان نامه ارائه در کارگاه- دریافت نمود.وی افتخار خود را تربیت دانش آموزان نخبه ای می داند که در بدو ورود به بنیاد دانش بنیان کیمیاگر دارای معدل یا تراز خاص نبودند و نظام آموزشی همه جانبه بنیاد کیمیاگر استعداد درونی آنها را شکوفا کرده. وی شعار بنیاد را: «در فرآیند بی رحمانه کنکور درس بخوانید ولی له نشوید» قرار داده و دانش آموزان بنیاد کیمیاگر را مانند خانه خود می دانند.عناوین و افتخارات علمی-پژوهشی:رتبه اول کشوری. جشنواه جوان خوارزمی. یازدهمین دوره. گروه ادبیات و زبان فارسی. مجموعه داستان: «من…تو…او…». 1388.ارائه مقاله: «بررسی شکاف نسلی در نمایشنامه خانه برنارد آلبا اثر فردریکو گارسیا لورکا بر اساس نظریه تضاد نسلی پیر بوردیو». پنجمین کنفرانس بین المللی «SELICUP». اکتبر 2012. اسپانیا[1].دریافت لوح افتخار پژوهشی از وزارت علوم، وزارت آموزش و پرورش . 1388.مدال نقره المپیاد جهانی فیزیک دانشجویی، اتریش، 2009عضویت در بنیاد ملّی نخبگان به دلیل انتشار چندین مقاله پژوهشی بین المللی.دریافت لوح افتخار دانشگاه ملّی تورنتو، جهت: طراحی اولین مغزافزار تحلیل داده های آموزشی[2] دانش آموزان-خویشاوره-،شماره ثبت 517952. 26 سپتامبر 2016.داور جشنواره جوان خوارزمی. (1393). تهران: پژوهشسرای جوان منطقه۲: اردیبهشت ماه.دریافت نشان استاد کارگاه تربیت مربی. (1393). «کارگاهِ راهبردها و ابزارهای تربیت دانش آموز نخبه: کارگاه آموزشِی برای دبیران مدارس نمونه تهران». تهران: با همکاری موسسه تبیان و موسسه تحقیقاتِ تعلیم و تربیت برهان: 17 مهرماه 1393دریافت تقدیرنامه: بنیاد بین المللی نوبل. به عنوان مدیر بنیاد خیریه دانش بنیان تیک. جهت: راه اندازی و استفاده از روش های تحلیل نوین اطلاعات آموزشی مبتنی بر نرم افزارهای هوشمند. شماره ثبت QMS08-2016/00043 . 7 آگوست 2016.طراحی و ساخت نرم افزار تولید فیلم های نسل چهارم آموزشی[3]: تیک بورد[4].موسس و مدیر بنیاد خیریه دانش بنیان تیک. مشاوره تخصصی کنکور دانش آموزان مبتنی بر خویشاوره. 1390 تا کنون[5].مقالات و مصاحبه های منتشر شده:انتشار مقاله پژوهشی: جدیدی نژاد، محمدحسین و رحیمی، فاطمه. «نکند ویتسک زلزله فرهنگی باشد: پژوهشی تطبیقی پیرامون ترجمه و اجرای ویتسک اثر گئورگ بوشنر». تهران: نشریه علمی-پژوهشی نمایش. شماره165:خردادماه 1392.انتشار مقاله پژوهشی: جدیدی نژاد، محمدحسین. «بررسی جنبه های شخصیتی آژاکس در نمایشنامه ای به همین نام اثر سوفوکلس بر اساس آرای باقی مانده از سوفسطائیان: پروتاگوراس». تهران: نشریه علمی-پژوهشی نمایش. شماره171:تیرماه ماه 1395.عضو هیئت تحریریه: انتشار مقاله آموزشِ دانش آموزان: نگارش مدخل «عالیجناب تفکر» در شماره های 1 تا 8، تهران: مجله رشد جوان آموزش و پرورش. از شماره 321 تا 329. مهرماه 1393 تا خردادماه 1393.سخنرانی: جدیدی نژاد، محمدحسین. (1393). «تحدید: الگوی جهش». تهران: نشست چهارسوق [نشر ایده های تعلیم و تربیت].مصاحبه: جدیدی نژاد، محمدحسین. (1391). «بهمن چگونه شکل می گیرد؟ : مصاحبه با محمدحسین جدیدی نژاد پیرامون وضعیت نظام آموزشی ادبیات در ایران». تهران: دوره جدید: شماره 21: دوشنبه 4 دی ماه 1391: صفحه 37مصاحبه: جدیدی نژاد، محمدحسین. (1393). «دلالی برای فرار مغزها:دلالان هم از اختراعات دانش آموزی سود می­برند و هم زمینه مهاجرت آنها به کشورهای خارجی را فراهم می­کنند». مصاحبه گیرنده: مریم خباز. تهران: روزنامه جام جم. شماره 4058: شنبه 8 شهریور 1393: صفحه ۲۰در دست انتشار: ترجمه کتاب The Elements (خودشکوفایی) از سر کِن رابینسون[6]. نشر نی. در انتظار مجوز ارشاد.انتشار مقاله پژوهشی: جدیدی نژاد، محمدحسین. مطالعه نظریه ترجمه «مبدا-گرایی» آنتوان برمن: نقدی کلی بر ترجمه نمایشنامه ها به زبان فارسی. نشریه علمی-پژوهشی نمایش. شماره 174: تیرماه۱۳۹۴عضو هیئت تحریریه: انتشار مقاله آموزشِ نحوه تفکر خلاق در رتبه های برتر کنکور: نگارش مدخل «فکر فراوانم آرزوست!» در شماره های 1 تا 8، تهران: مجله رشد جوان آموزش و پرورش. از شماره 330 تا 338. مهرماه 139۴ تا خردادماه 139۴.و…عناوین و افتخارات ورزشی:قهرمانی کشور. رتبه اول. مسابقات ملّی دو و میدانی نوجوانان ایران. سنندج: 1385قهرمانی کشور. رتبه اول. مسابقات ملّی دو و میدانی نوجوانان ایران. ساری: 1386سوابق کاری:سمت های کاری:معاونت علمی و توسعه چهارسوق (نشر ایده های تعلیم و تربیت)- www.chaharsoogh.irمشاور و برنامه ­ریزمعلمطراح نظام آموزشیبرگزاری دوره های آموزشی برای معلمان مدارس نمونه تهران تحت عنوان: «دانش افزایی دبیران: آموزش تئوری های مسئله محوری جهت ترکیب هوشمندانه آموزش و پژوهش جهت تحقق تربیت دانش آموزان نخبه»:تزکیه، مجتمع آموزشی دخترانه، منطقه۲ تهران، تیر و مردادماه 1393فرزانگان۱ (سمپاد)، دبیرستان دخترانه(دوره دوم)، منطقه۶ تهران، مهر و آبان­ماه 1393امام صادق(ع)، مجتمع آموزشی دخترانه، منطقه۲ تهران، مهرماه و آبان­ماه 1393فرزانگان۱ (سمپاد)، دبیرستان دخترانه (دوره اول و دوم)، تهران، دی ماه 1393و … [این دوره به صورت کارگاه­هایی تحت عنوان «راهبردها و ابزراهای تربیت دانش آموز نخبه» برای دبیران و مسئولین پژوهشی مدارس نمونه تهران برگزار گردید].برگزاری سمینارهای آموزشی «تربیت نخبگان و رتبه های برتر» برای مدیران و معاونین آموزشی مدارس:پژوهشسرای جوان منطقه2، تهران: 1392پژوهشسرای جوان منطقه۲، تهران: 1393پژوهشسرای آفرینش منطقه۴، تهران: 1393پژوهشسرای دکتر کاظمی آشتیانی منطقه۶، تهران: 1393و…دبیر علمی و برگزار کننده جشنواره:دبیر علمی و توسعه ششمین نشست ملی «نقش بهره گیری از تکنولوژی و فضای مجازی در آموزش جهت تربیت نخبگان درسی»، تهران: دانشگاه فرهنگیان (نسیبه): اسفند 1393.دبیر علمی و موسس «جشنواره ایده های برتر»، تهران: مناطق2و4و6: 1393تا1395