قطعاً شما هم در بین دوست‌هاتون، افرادی رو دیدید که همیشه حسابی درس می‌خوندن و سرشون توی کتاب بوده، اما یه دفعه خسته شدن، بریدن و دیگه حال ادامه‌دادن ندارن! این اتفاق ممکنه برای خودتون هم پیش اومده باشه و شما هم دچار فرسودگی تحصیلی شده باشید. توی این مقاله، می‌خوایم درباره این مشکل حرف بزنیم، دلایلش رو بررسی کنیم و بهتون یاد بدیم که چطور و با چه راهکارهایی، می‌شه این مشکل رو حل کرد.
فرسودگی تحصیلی چیه؟
فرض کنید یه ماشینی دارید که هر روز ازش استفاده می‌کنید، اما اصلاً بهش نمی‌رسید! نه روغنش رو عوض می‌کنید، نه قطعات خرابش رو تعمیر می‌کنید و نه هیچ مراقبت دیگه‌ای! خب طبیعتاً این ماشین فرسوده و مستهلک می‌شه و دیگه نمی‌تونه خوب کار کنه. فرسودگی تحصیلی هم مشابه همین وضعیته. یعنی شما بعد از مطالعه طولانی‌مدت، دچار واکنش‌های منفی عاطفی، جسمی و ذهنی می‌شید، انگیزه‌تون کاهش پیدا می‌کنه، ساعات مطالعاتی روزانه‌تون کم می‌شه، ناامیدی سراغتون میاد و… .
نکته خیلی مهم درباره فرسودگی تحصیلی اینه که این مشکل در اثر زیاد و طولانی درس‌خوندن ایجاد نمی‌شه، بلکه ناشی از اشتباه درس‌خوندنه! استرس، حال بد و فشار روانی در زمان درس‌خوندن، عواملی هستن که باعث ایجاد فرسودگی تحصیلی می‌شن. چون تمام جسم و ذهن شما تحت این فشار قرار می‌گیره و یهو فرو می‌پاشه و دیگه نمی‌تونید ادامه بدید و توانایی لازم برای انجام فعالیت‌های درسی‌تون رو ندارید.
علائم فرسودگی تحصیلی
برای این‌که متوجه بشید که دچار فرسودگی تحصیلی هستید یا نه، وضعیت خودتون رو بررسی کنید و ببینید که علائم زیر رو در خودتون می‌بینید یا نه. البته دقت کنید که داشتن یک یا دو علامت به این معنی نیست که به فرسودگی تحصیلی دچار شدید، بلکه باید اغلب مواردی که ذکر می‌شه رو داشته باشید:
- کاهش اعتمادبه‌نفس: کسی که دچار فرسودگی تحصیلی می‌شه، اعتمادبه‌نفسش به‌شدت کاهش پیدا می‌کنه. احساس می‌کنه دیگه مثل قبل نمی‌تونه خوب و باکیفیت درس بخونه و در درس‌هاش پیشرفت کنه. بنابراین، ممکنه نمرات و عملکردش در امتحانات دچار اُفت زیادی بشه.
- کاهش انگیزه برای درس‌خوندن: اگه دچار فرسودگی تحصیلی باشید، ممکنه مثل قبل نتونید با انگیزه و ذهن باز درس بخونید، نکات مهم رو پیدا کنید، توی حل سؤال‌ها خلاقیت به خرج بدید و به‌طور کلی، حال و حوصله درست و حسابی درس‌خوندن رو نخواهید داشت.
- عدم تمرکز کافی: در وضعیت فرسودگی تحصیلی، تمرکز و دقت کاهش پیدا می‌کنه، چون ذهن اون‌قدر خسته‌ست که نمی‌تونه حداکثر دقتش رو روی موضوع معطوف کنه. به همین دلیل، ممکنه دچار خستگی یا پرش ذهنی بشید و نتونید زمان طولانی روی چیزی که دارید می‌خونید متمرکز بمونید.
- خستگی زیاد که با استراحت یا خوابیدن هم رفع نمی‌شه! کسی که دچار فرسودگی تحصیلی شده، مثل فردیه که دچار افسردگیه، روح خسته و ناتوانی داره. ذهنش مدام درگیر مسائل مختلفه، برای این‌که نمی‌تونه درس بخونه عذاب وجدان داره و در عین حال، اصلاً حال و حوصله درس و مشق رو نداره! مغز این فرد اون‌قدر درگیره که حتی موقع خواب هم استراحت نمی‌کنه و همه‌ش کابوس می‌بینه.
- اضطراب و استرس شدید: استرس علاوه بر این‌که دلیل اصلی ایجاد فرسودگی تحصیلیه، جزو علائمش هم هست. اگه سطح اضطراب فرد خیلی بالا باشه، به این معنیه که به مرز فروپاشی رسیده یا مرز رو رد کرده!
تکنیک‌های رفع فرسودگی تحصیلی
اولین و اساسی‌ترین کاری که باید برا حل مشکل فرسودگی تحصیلی انجام بدید، اینه که ریشه‌های مشکل‌ساز رو اصلاح کنید. یعنی عامل اصلی که باعث استرس و فشار روانی‌تون می‌شه رو پیدا و سعی کنید اون رو رفع و رجوع کنید. اگه عامل مشکل‌ساز رو به‌صورت ریشه‌ای حل نکنید، مثل کسی می‌مونید که تیر خورده، هنوز گلوله توی بدنشه ولی می‌خواد با دارو خودش رو درمان کنه! قاعدتاً تا وقتی که اون گلوله توی بدن هست، دارو کاری انجام نمی‌ده. اول باید گلوله رو دربیاره و بعد برای بهبود حالش، دارو مصرف کنه. پس شما هم اول ریشه مشکل رو پیدا کنید و حلش کنید.
علاوه بر این، راهکارهایی که در ادامه می‌گیم هم بهتون کمک می‌کنه که اصولی درس بخونید و دچار خستگی و فرسودگی نشید.
مدیریت زمان و برنامهریزی برای مطالعه
مدیریت زمان به این معنی نیست که از همه چیزتون بزنید و صبح تا شب فقط بشینید پای درس. بلکه یعنی زمانتون رو طوری تنظیم کنید که هم بتونید به اندازه کافی درس بخونید، هم بخوابید و هم تایمی رو به استراحت، تفریح و ورزش اختصاص بدید که ذهن و جسمتون خسته نشه.
خواب کافی و باکیفیت
خواب کم و نامنظم، هم به جسم و هم روح و روانتون آسیب می‌زنه و نمی‌تونید با بازدهی بالا درس بخونید. توصیه ما همیشه اینه که از خوابتون نزنید و سعی کنید طوری برای درس‌خوندن برنامهریزی کنید که خواب کافی و البته باکیفیت داشته باشید.
ورزش و فعالیت بدنی
فعالیت ورزشی برای سن شما از اوجب واجباته. منظورمون از فعالیت بدنی این نیست که حتماً به‌صورت حرفه‌ای ورزش کنید و زمان و انرژی زیادی بذارید. نیم‌ساعت پیاده‌روی یا ورزش و نرمش توی خونه هم کافیه و می‌تونه در بهبود سلامت جسم و ذهنتون و افزایش کیفیت خواب خیلی مؤثر باشه.
استراحت بین ساعات مطالعاتی
استراحت‌کردن به این معنی نیست که بعد از یک ساعت درس‌خوندن، یک ربع بشینید روی مبل یا دراز بکشید روی تخت! استراحت یعنی کاری کنید که بهتون خوش بگذره و بهتون هیجان و شادی و لذت بده. می‌تونید پیاده‌روی کنید، خوراکی موردعلاقه‌تون رو بخورید، آهنگ موردعلاقه‌تون رو گوش بدید یا هر کار دیگه‌ای که خوشحالتون می‌کنه و ذهنتون رو برای چند دقیقه از درس جدا می‌کنه.
تغذیه سالم و مناسب
داشتن رژیم غذایی سالم و مناسب برای دانش‌آموزها که مُدام باید درس بخونن و فعالیت ذهنی داشته باشن خیلی مهمه. غذایی که ما می‌خوریم، هم روی جسم، هم روی روان و هم روی عملکرد مغزمون تأثیر مستقیم داره. بنابراین، باید چیزهایی بخوریم که تقویتشون کنه، نه این‌که عملکردشون رو بااختلال مواجه کنه. بهتره تا جای ممکن از فست‌فودها و خوراکی‌هایی که مواد نگهدارنده دارن استفاده نکنید. به‌جاش غذای خونگی بخورید و حتماً در وعده‌های غذایی روزانه‌تون از میوه‌ها و سبزی‌ها هم استفاده کنید. ما در کیمیاگرخونه، در محتوای جداگانه‌ای درباره تغذیه مناسب برای کنکوری‌ها صحبت کردیم. توی این مقاله، فاطمه سقایی که از دانش‌آموزهای قدیمی کیمیاگرخونه‌ست، توضیح داده که بچه‌های کنکوری بهتره چه غذاهایی بخورن و چه خوراکی‌هایی رو کم‌تر مصرف کنن. پیشنهاد می‌کنیم حتماً به این مقاله سر بزنید.
هدف‌گذاری واقع‌بینانه
نکته مهم دیگه‌ای که برای درس‌خوندن باید بهش توجه کنید اینه که وقع‌بین باشید! قبل از هر چیز، برای این‌که بتونید سختی هر کاری مثل درس‌خوندن رو تحمل کنید و خسته نشید، باید بدونید هدفتون چیه؟ اصلاً چرا دارید سختی می‌کشید؟ وقتی هدف نهایی شما مشخصه، راحت‌تر می‌تونید در مسیر رسیدن بهش قدم بردارید، چون می‌دونید که در نهایت قراره به چی برسید. نکته بعدی اینه که منطقی، معقول و واقع‌بینانه هدف‌گذاری کنید، نه تخیلی و فانتزی! وقتی شما همیشه روزی ۴ساعت درس می‌خوندید و یهو تصمیم می‌گیرید روزی ۱۲ساعت مطالعه کنید، ممکنه یکی دو روز اول خیلی خوب و باانگیزه و باانرژی پیش برید، اما مطمئن باشید که بعد از چند روز، اون‌قدر خسته می‌شید که دیگه نمی‌تونید ادامه بدید! افزایش ساعات مطالعاتی باید تدریجی و آروم‌آروم باشه، وگرنه به نتیجه دلخواهتون نمی‌رسید.
جمع‌بندی
آدم‌هایی می‌تونن همواره موفق باشن که آهسته و پیوسته مسیر رو طی کنن. نه این‌که در مسیر موفقیت اون‌قدر خودشون رو اذیت کنن و به خودشون فشار بیارن که دیگه برای موفقیت‌های آینده، چیزی ازشون باقی نمونه.