رشته میکروبیولوژی یکی از رشته‌های گروه علوم تجربیه که از مقطع کارشناسی تا دکتری، در دانشگاههای مختلف ارائه میشه. اگه دانش‌آموز تجربی هستی و می‌خوای با جزییات میکروبیولوژی، بازار کار، درآمد و امکان مهاجرتش آشنا بشی، حتماً تا انتهای این مقاله همراه کیمیاگرخونه باش.
رشته میکروبیولوژی چیه؟
میکروبیولوژی یکی از زیرشاخه‌های زیست‌شناسیه که وظیفه بررسی میکروارگانسیم‌‌ها مثل باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و… رو بر عهده داره. این رشته جزو رشته‌های علوم پایه به شمار می‌ره که جانداران میکروسکوپی و تأثیری که بر سلامت و زندگی انسان و سایر موجودات زنده دارن رو مطالعه و بررسی می‌کنه. میکروب‌ها فقط باعث ایجاد بیماری در انسان و سایر جانداران نمی‌شن، بلکه کاربردهای مفید هم دارن و میشه از اون‌ها در صنایع مختلف، حفظ محیط‌زیست، تقویت سیستم ایمنی و… هم استفاده کرد. میکروبیولوژی تمام این حوزه‌ها و کاربردها و پوشش می‌ده.
رشته میکروبیولوژی برای چه افرادی مناسبه؟
هر رشته و شغلی، ویژگی‌های خاص خودش رو داره. بنابراین، قبل از انتخاب رشته، حتماً باید با جزییات رشته‌های مختلف آشنا بشید تا ببینید که کدوم رشته با توانایی‌های شما منطبقه و می‌تونید در اون موفق‌تر عمل کنید. میکروبیولوژی دو تا ویژگی مهم داره که حتماً باید بدونید:
- در این رشته با حفظیات زیادی روبه‌رو هستید. پس اگه با حفظ‌کردن مشکل دارید، میکروبیولوژی براتون انتخاب مناسبی نیست. برای موفقیت در میکروبیولوژی، باید حافظه خوبی داشته باشید و بتونید تمام جزییات رو به خاطر بسپرید.
- تعداد زیادی از دروس دانشگاهی این رشته، دروس آزمایشگاهه و محیط کاری فارغ‌التحصیل‌های میکروبیولوژی هم آزمایشگاهیه. پس اگه قراره این رشته رو انتخاب کنید، باید به کارکردن در چنین محیطی علاقمند باشید و براتون آزاردهنده و خسته‌کننده نباشه.
وظایف میکروبیولوژیست چیه؟
از جمله وظایف میکروبیولوژیست‌ها میشه به موارد زیر اشاره کرد:
- تهیه و آزمایش داروهای مختلف
- شناسایی میکروب جهت کنترل بیماری عفونی
- انجام آزمایش برای شناسایی میکروب‌ها
- استفاده از میکروارگانیسم‌ها برای کنترل آلودگی محیط‌زیست
- انجام آزمایش برای کنترل کیفیت مواد غذایی
شرایط و نحوه ورود به رشته میکروبیولوژی
همون‌طور که بالاتر هم گفتیم، رشته میکروبیولوژی زیرمجموعه علوم تجربیه و برای ورود به این رشته در دانشگاه، در دبیرستان باید علوم تجربی خونده باشید. دانشگاههای سراسر کشور از دو طریق در این رشته، دانشجو می‌گیرن:
- پذیرش از طریق کنکور سراسری
- پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی
پذیرش دانشجو در میکروبیولوژی در تمام دانشگاههای دولتی، از طریق کنکور سراسری انجام میشه و این دانشگاه‌ها پذیرش بدون آزمون ندارن. اما بعضی از شعبات دانشگاه آزاد، دانشگاههای غیرانتفاعی و همچنین دانشگاه پیام نور، در این حوزه صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی دانشجو می‌گیرن.
برای اطلاع از جزییات مربوط به دانشگاه‌هایی که این رشته رو ارائه می‌دن، باید به دفترچه راهنمای انتخاب رشته کنکور تجربی سازمان سنجش مراجعه کنید. دفترچه انتخاب رشته‌های باکنکور و بدون‌کنکور ۱۴۰۳ هنوز منتشر نشده، اما به محض انتشار، در کیمیاگرخونه اطلاع‌‌رسانی میشه و می‌تونید از سایت ما، این دفترچه‌ها رو دانلود و مطالعه کنید.
میکروبیولوژی بدون کنکور
شاید براتون این سؤال پیش بیاد که ارزشش رو داره میکروبیولوژی رو به‌صورت بدون‌کنکور بخونیم یا نه. قطعاً خیلی خیلی بهتره که رشته میکروبیولوژی رو در دانشگاههای برتر مثل دانشگاه تهران، شهیدبهشتی، الزهرا و… بخونید، چون بعد از فارغ‌التحصیلی، موقعیت‌های شغلی بهتری در انتظارتونه و همچنین می‌تونید به‌راحتی مهاجرت کنید.
اما اگه رتبه‌تون در حدی نیست که بتونید به‌صورت باآزمون وارد این رشته بشید، باید به دو تا نکته توجه کنید. اول از همه، باید هدفتون رو از ادامه تحصیل مشخص کنید. اگه هدف شما فقط ورود به دانشگاهه که خب باید در هدف‌گذاری‌تون تجدید نظر کنید. چون ورود به دانشگاه هدف نیست! مثلاً بعضی‌ها هدفشون مهاجرته، بعضی‌ها رسیدن به درآمد بالا و… . پس در درجه اول، ببینید چه هدفی دارید و با خوندن میکروبیولوژی در دانشگاه آزاد، پیام‌نور یا غیرانتفاعی که به‌صورت بدون‌کنکور دانشجو می‌گیرن، می‌تونید به هدفتون برسید یا نه.
نکته دوم اینه که در زمان انتخاب رشته، تمام امکانات قبولی رو بررسی کنید. یعنی متناسب با رتبه کنکورتون، حتماً تمام احتمالات قبولی رو بسنجید و ببینید که به‌جز میکروبیولوژی بدون کنکور، چه رشته‌های دیگه‌ای رو می‌تونید قبول بشید و کدوم‌یک از اون‌ها، برای هدف شما مناسب‌ترن. شاید گزینه‌های بهتری هم روی میز داشته باشید. پس همه رو بررسی کنید، درباره رشته‌های مختلف تحقیق کنید و آگاهانه تصمیم بگیرید.
بازار کار رشته میکروبیولوژی برای خانم‌ها و آقایون
آینده شغلی یکی از فاکتورهای مهم در انتخاب رشته دانشگاهه. بازار کار میکروبیولوژی برای آقایون و خانم‌ها یکسانه و بعد از فارغ‌التحصیلی، می‌تونید در موقعیت‌های شغلی زیر، مشغول به کار بشید:
- آزمایشگاه‌ها: اعم از آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، پاتولوژی و میکروب‌شناسی و…
- کارخونه‌های مختلف مواد غذایی، تولید دارو و مواد بهداشتی
- پژوهشگاه‌ها مراکز تحقیقاتی
بازار کار میکروبیولوژی در داخل کشور تقریباً ضعیفه. چون افراد مختلفی می‌تونن در موقعیت‌های شغلی مرتبط باهاش استخدام بشن. مثلاً، فارغ‌التحصیل‌های علوم آزمایشگاهی، میکروبیولوژی و زیست سلولی ملکولی، هر سه می‌تونن در آزمایشگاه‌ها استخدام بشن. یعنی برای این موقعیت‌های شغلی، تقاضای زیادی وجود داره. علاوه بر این، حقوق پرداختی به افراد هم چندان بالا نیست و در حد و اندازه‌ی حقوق مصوب وزارت کار و در برخی موارد حتی کم‌تر از اونه. پس از میکروبیولوژی، توقع درآمد خیلی بالا نداشته باشید.
بازار کار میکروبیولوژی در کشورهای خارجی
در خارج از ایران، بازار کار این رشته اوضاع بهتری داره و حقوق پرداختی هم گرچه خیلی بالا نیست، اما کفایت می‌کنه. البته این نکته رو فراموش نکنید که درآمد این رشته، در کشورهای مختلف متفاته. بنابراین حتماً قبل از تصمیم‌گیری قطعی، درباره وضعیت بازار کار و سطح درآمد مشاغل مرتبط با این رشته در کشور مقصد موردنظرتون تحقیق کنید تا ببینید که اون کشور انتخاب مناسبی هست یا نه.
شاخه‌های علم میکروبیولوژی
به دلیل وجود انواع گوناگون موجوداتِ میکروسکوپی، علم میکروبیولوژی بسیار گسترده‌ست و شاخه‌های متعددی رو در بر می‌گیره. حوزه‌ها و شاخه‌های این علم رو میشه از دو جنبه تقسیم‌بندی کرد:
- دسته‌بندی بر اساس تاکسونومی
- دسته‌بندی بر اساس زمینه تحقیقات
تقسیم‌بندی میکروبیولوژی بر اساس تاکسونومی
- ویروس‌شناسی
- جلبک‌شناسی
- انگل‌شناسی
- پروتوزئولوژی (تک‌یاخته‌شناسی)
- نماتولوژی
- ایمونولوژی
- قارچ‌شناسی
- باکتری‌شناسی
تقسیم‌بندی میکروبیولوژی بر اساس زمینه تحقیقات
- میکروبیولوژی عمومی
- میکروبیولوژی تکاملی
- میکروبیولوژی سلولی
- اکولوژی
- ژنتیک میکروبی
- فیزیولوژی میکروبی
- میکروبیولوژی سیستم‌ها
- میکروبیولوژی کاربردی
- میکروبیولوژی کشاورزی
- میکروبیولوژی مواد غذایی
- میکروبیولوژی پزشکی
- میکروبیولوژی میکروبی
- میکروبیولوژی دارویی
گرایش‌های رشته میکروبیولوژی
رشته میکروبیولوژی در مقطع کارشناسی گرایش نداره، اما از مقطع ارشد به دو گرایش اصلی تقسیم میشه:
- میکروبیولوژی پزشکی: این گرایش توسط دانشگاههای تحت نظر وزارت بهداشت ارائه میشه و در اون، میکروب‌هایی که برای انسان بیماری‌زا هستن موردمطالعه قرار می‌گیرن.
- میکروبیولوژی عمومی: این گرایش در دانشگاههای تحت نظر وزارت علوم ارائه میشه و خودش شامل دو شاخه میکروبیولوژی غذایی و میکروبیولوژی صنعتی هست.
کدوم دانشگاه‌ها رشته میکروبیولوژی دارن؟
تعداد دانشگاه‌هایی که میکروبیولوژی رو ارائه می‌دن، خیلی زیاده و تقریباً میشه گفت تمام دانشگاههای دولتی و شعبات مختلف دانشگاه آزاد، این رشته رو دارن. اینجا لیست تعدادی از این دانشگاه‌ها رو براتون آوردیم:
- دانشگاه تهران
- دانشگاه شهیدبهشتی
- دانشگاه الزهرا
- دانشگاه اصفهان
- دانشگاه علوم پزشکی تهران
- دانشگاه لرستان
- دانشگاه بابلسر مازندران
- دانشگاه ملایر
- دانشگاه مراغه
- دانشگاه غیرانتفاعی رشیدی تبریز
- دانشگاه غیرانتفاعی نور دانش اصفهان
- دانشگاه غیرانتفاعی علم و فرهنگ تهران
- دانشگاه غیرانتقاعی صبا ارومیه
- دانشگاه غیرانتفاعی علم و هنر یزد
- دانشگاه غیرانتفاعی کاویان مشهد
- دانشگاه غیرانتفاعی اشرفی اصفهانی اصفهان
- دانشگاه غیرانتفاعی آل‌طه تهران
- دانشگاه آزاد علوم پزشکی تبریز
- دانشگاه آزاد اردبیل
- دانشگاه آزاد رودهن
- دانشگاه آزاد فلاورجان
- دانشگاه آزاد کرج
- دانشگاه آزاد اسلامشهر
- دانشگاه آزاد تهران شمال
دروس دانشگاهی رشته میکروبیولوژی
برای آشنایی بیش‌تر با این رشته، بهتره از لیست دروس دانشگاهی‌ش هم مطلع باشید:
| ميكروبیولوژی محیطی و آزمایشگاه | باکتری‌شناسی و آزمایشگاه |
| قارچ‌شناسی و آزمایشگاه | میکروبیولوژی صنعتی و آزمایشگاه |
| بیوشیمی فیزیک | مبانی فیزیولوژی گیاهی و آزمایشگاه |
| ایموتولوژی و آزمایشگاه | تکامل |
| ژنتیک و آزمایشگاه | میکروبیولوژی و آزمایشگاه |
| بیوفیزیک | شیمی عمومی و آزمایشگاه |
| زیست گیاهی و آزمایشگاه | فیزیک و آزمایشگاه |
| بیوشیمی و آزمایشگاه | زیست‌شناسی جانوری و آزمایشگاه |
| زبان تخصصی | باکتری‌شناسی و آزمایشگاه |
| میکروبیولوژی غذایی و آزمایشگاه | پروتوزئولوژی |
| زیست‌شناسی ملکولی | ویروس‌شناسی |
| زیست‌شناسی پرتوی | ژنتیک |
| آزمایشگاه ژنتیک | مبانی فیزیولوژی جانوری و آزمایشگاه |
| میکروبیولوژی و آزمایشگاه | اکولوژی عمومی |
| ریاضی عمومی | شیمی آلی و آزمایشگاه |
| آمار زیستی | بیوشیمی و آزمایشگاه |
| زیست‌شناسی سلولی و آزمایشگاه | – |
تفاوت رشته میکروبیولوژی و زیست سلولی-مولکولی
بعضی‌ها ممکنه تصور کنن که میکروبیولوژی همون زیست سلولی-مولکولیه. در صورتی که این‌ها دو رشته مجزا هستن و باهم متفاوتن.
درجه سختی دروس این دو رشته تقریباً یکسانه. هر دو علوم پایه محسوب می‌شن و حجم مطالب حفظی زیادی دارن و در هر دو هم امکان تحصیل تا مقطع دکتری وجود داره. در زیست‌شناسی سلولی-مولکولی بیش‌تر با ژنتیک سر و کار دارید، اما در میکروبیولوژی، باکتری‌ها، قارچ‌ها، آغازیان و… موضوع موردمطالعه هستن. گرچه فارغ‌التحصیل‌های هر دو رشته می‌تونن در آزمایشگاه‌ها کار کنن، اما افرادی که زیست سلولی-ملکولی خونده‌ن، در آزمایشگاه‌های ژنتیک مشغول به کار می‌شن و کسانی که میکروبیولوژی خونده‌ن، اغلب در آزمایشگاه‌های میکروبی، عفونی و… فعالیت می‌کنن.
امکان مهاجرت تحصیلی برای فارغ‌التحصیل‌های هر دو رشته، خیلی خیلی خوبه. در واقع، فارغ‌التحصیل‌های این رشته‌ها به راحتی آب‌خوردن می‌تونن مهاجرت کنن!! بازارا کار این دو رشته تفاوت چندانی باهم نداره، اما شاید بشه گفت اوضاع بازار کار خارجی زیست سلولی-ملکولی نسبت به میکروبیولوژی کمی بهتره. سطح درآمد هر دو رشته در خارج از ایران هم محدودیت داره. مگراین‌که در این حوزه، متخصص بشید و بتونید در موقعیت‌های شغلی عالی فعالیت کنید که حقوق‌های بالاتری دارن.
سخن پایانی
در این مقاله، صفر تا صد رشته میکروبیولوژی رو معرفی کردیم و سعی کردیم هیچ نکته‌ای از قلم نیفته. همون‌طور که گفتیم، مشاغل مربوطه چه در ایران و چه در خارج از ایران، محدودیت درآمد دارن اما به طور کلی، سطح درآمد در خارج از ایران خیلی بالاتره. یکی از نقاط قوت مهم میکروببیولوژی هم اینه که امکان مهاجرت باهاش خیلی بالاست، البته به شرطی که در دانشگاههای دولتی خوب درس خونده باشید. پس اگه به این رشته علاقه دارید و هدفتون مهاجرته، سعی کنید رتبه خوبی کسب کنید تا بتونید در دانشگاههای تاپ کشور تحصیل کنید.