در این مقاله، می‌خوایم درباره ناامیدی در دانش آموزان صحبت کنیم. دانش آموزان کنکوری هم در سنین حساس و پرچالش نوجوانی هستن و هم تحت فشار روانی درس و کنکور. به همین دلیل، ممکنه به احساس ناامیدی و افکار منفی دچار بشن. در این مطلب در کیمیاگرخونه، علل ایجاد ناامیدی، راهکارهای مقابله با ناامیدی و نقش والدین در کمک به کاهش ناامیدی فرزندشون از موضوعاتی هستن که بهشون میپردازیم. بنابراین، این مطلب هم برای دانش آموزها مفیده و هم برای پدرها و مادرها. پس اگه دانش آموز هستی و داری این مقاله رو می‌خونی، حتماً برای والدینت هم ارسالش کن.
دلایل ناامیدی در دانش آموزان در سال کنکور
برای درمان یک مشکل و پیدا کردن راه‌حل، قبل از هر چیز باید علت اون مشکل رو پیدا کنیم. دلایل مختلفی وجود دارکه می‌تونه باعث ایجاد ناامیدی در دانش آموزان بشه که اینجا، تعدادی از مهم‌ترین و رایج‌ترین دلایل رو باهم مرور می‌کنیم.
کمبود اعتماد به نفس
بعضی از دانش آموزها به این دلیل که اعتماد به نفس ندارن، خودشون رو کافی و لایق برای رسیدن به موفقیت‌های تحصیلی، ورزشی، هنری و… نمی‌دونن. بنابراین، دچار ناامیدی می‌شن و نمی‌تونن اون طور که باید تلاش کنن و درس بخونن. دانش‌آموزهایی که اعتماد به نفس ندارن، همیشه نسبت به توانایی‌های خودشون تردید دارن، شدیداً خودشون رو مورد انتقاد قرار می‌دن و استرس و اضطراب دائمی رو با خودشون حمل می‌کنن.
تنبلی در طول سال
بعضی از بچه‌ها هستن که که در طول سال، حسابی تنبلی می‌کنن و وقتی که دیگه خیلی دیر شده به خودشون میان! این دانش آموزها چون زمان کافی در اختیار ندارن و در عین حال باید حجم زیادی از مطالب رو بخونن، احساس ناامیدی می‌کنن و حس می‌کنن که هر چی تلاش کنن، نمی‌تونن در این مدت زمان کم به اون هدفی که دارن برسن.
کمالگرایی
نقص هراسی یا کمال گرایی یکی دیگه از مشکلاتیه که دانش آموزها بهش دچارن. دانش آموزهایی که دچار نقص هراسی یا کمالگرایی هستن، از ترس این که نکنه شکست بخورن یا به نتیجه دلخواهشون نرسن، اصلاً کاری انجام نمی‌دن. یعنی ترجیح می‌دن هیچ کاری نکنن و هیچ امیدی نداشته باشن، اما بقیه بگن که این دانش‌آموز خیلی باهوشه و اگه درس بخونه، قطعاً رتبه برتر کنکور می‌شه! اما هیچ‌وقت در عمل تمام تلاش خودشون رو نمی‌کنن که ببینن واقعاً چقدر توانمندن.
انتظارات بالای اطرافیان
انتظارداشتن، ریشه استرسه. یعنی وقتی پدرها و مادرها و سایر اطرافیان دانش آموز ازش انتظار بالایی داشته باشن، مُدام دچار استرس و اضطرابه که هر طور که هست، خودش رو در حد این توقعات و انتظارات نگه داره. حالا اگه مشکلی پیش بیاد و یه نمره بد بگیره، با دیدن ناامیدی والدینش، خودش هم از خودش ناامید می‌شه. پدرها و مادرها نباید فرزندشون رو با توقعات بیجا تحت فشار قرار بدن و ازش انتظار داشته باشن که همیشه بی‌نقص و ایده‌آل عمل کنه. بعضی از والدین هستن که ناکامی‌های خودشون رو در فرزندانشون جست و جو می‌کنن. یعنی توقع دارن که فرزندشون بتونه هرچیزی که خودشون نتونستن بهش برسن رو به دست بیاره. والدین باید بدونن که فرزندان وجود مستقلی دارن و مسئول برآورده کردن آرزوهای اون‌ها نیستن.
شرایط مالی و اقتصادی
خیلی وقت‌ها دانش آموزها وقتی به وضعیت مالی آدم‌هایی که درس خوندن و تحصیل کرده هستن نگاه می‌کنن، ناامید می‌شن. مثلاً وقتی دانش آموز می‌بینه که پدر و مادرش درس خوندن، اما شرایط اقتصادی‌شون اون طور که باید و شاید نیست، ممکنه از درس خوندن ناامید بشه چون حس می‌کنه نمی‌تونه اون درآمدی که انتظار داره رو از راه درس به دست بیاره. کاری که پدرها و مادرها باید انجام بدن اینه که با گفت و گو، فرزندشون رو آگاه کنن که همه چیز در زندگی پول درآوردن نیست. شأن اجتماعی و مفید بودن در جایگاه شغلی هم از جمله مسائل مهمیه که در انتخاب مسیر شغلی آینده باید بهش توجه کنن.
مقایسه با بقیه دانش‌آموزان
قبلاً هم تأکید کردیم که یکی از آسیب زننده‌ترین کارهایی که احتمالاً تعداد قابل توجهی از والدین انجام می‌دن، مقایسه فرزندشون با بقیه هم سن و سال‌هاشه. هر فردی توانایی‌ها و استعدادهای خاص و منحصر به فردی داره. بنابراین، شما والدین عزیز، اگه می‌خواید فرزندتون بتونه بهترین ورژن خودش باشه؟ باید توانایی‌های خودش رو ببینید نه این که انتظار داشته باشید مثل بقیه باشه. مقایسه کردن فرزندتون با دیگران باعث می‌شه بیماری مهلک مقایسه به خودش هم منتقل بشه. یعنی از جنبه‌های مختلف، هِی خودش رو با دیگران مقایسه می‌کنه. این مشکل می‌تونه در سنین بالاتر هم براش دردسرهای زیادی ایجاد کنه. چون باعث می‌شه هیچ وقت از خودش راضی نباشه و همیشه احساس ناکافی بودن کنه.
نداشتن زمینه مناسب
برای امیدواری، باید زمینه مناسب هم وجود داشته باشه. یعنی والدین در قدم اول باید بستر، منابع و امکانات لازم رو فراهم کنن تا فرزندشون بتونه امیدوار باشه. مثلاً اگه فرزندشون در یه درسی ضعیفه، کاری کنن که بتونه در کلاس‌های تقویتی شرکت کنه و ایرادات خودش رو رفع کنه. طبیعیه که وقتی امکان بهبود وضعیت براش وجود نداره، احتمال این که ناامید بشه هست. البته منظور این نیست که خانواده‌ها برای درس خوندن فرزندشون هزاران سختی و زحمت به خودشون بدن که هزینه‌ها رو تأمین کنن. بلکه منظورمون اینه که در حد توان، منابع مناسب رو تهیه کنن تا فرزندشون بتونه پیشرفت کنه.
کسب نتایج ضعیف
خیلی وقت‌ها شکست‌های متعدد باعث ایجاد ناامیدی می‌شه. ممکنه دانش آموزها به این دلیل که توی آزمون‌های مختلف عملکرد خوبی نداشتن یا در امتحانات نمرات پایینی گرفتن، دچار ناامیدی بشن و احساس کنن که نمی‌تونن به هدفشون برسن. در چنین شرایطی، والدین عزیز باید فرزندشون رو حمایت کنن و این نگرش رو در نوجوانشون تقویت کنن که با تلاش و استمرار، قطعاً می‌تونه سطح خودش رو بالاتر ببره. مهم نیست که الان نمراتش پایینه، بلکه مهم اینه که در ادامه، نمراتش بهتر می‌شه.
تأثیرات منفی ناامیدی دانش آموزان بر سلامت روان
گیرکردن در ناامیدی، گیر کردن در یه چرخه عذاب آوره و بسیار آسیب زننده‌ست. ناامیدی باعث هیچ کاری نکردن می‌شه و این هیچ کاری نکردن، اعتماد به نفس ما رو کاهش می‌ده و باعث می‌شه عذاب وجدان بیاد سراغمون. عذاب وجدان یا احساس گناه به این دلیل سر و کله‌ش پیدا می‌شه که همه‌ش از خودمون می‌پرسیم «چرا هیچ کاری نمی‌کنی؟»، «چرا داری وقتت رو تلف می‌کنی؟»، «داری با زندگیت چی کار می‌کنی؟» و… . این افکار می‌تونه تمام ذهن و روان ما رو داغون کنه. بنابراین، نباید در ناامیدی گیر بیفتیم، چون تأثیرات منفی‌ای که روی ذهنمون می‌ذاره، بسیار آسیب زننده‌ست.
نکته دیگه اینه که ناامیدی در دانش آموزان باعث افسردگی هم می‌شه و فرد رو منزوی می‌کنه و باعث می‌شه نتونه روابط اجتماعی خوب و مؤثری با دیگران ایجاد کنه. این انزوا مثل یک دور باطل، باعث ناامیدی بیش‌تر می‌شه و روز به روز فرد رو بیش‌تر در چاه تنهایی فرو می‌بره.
راهکارهای غلبه بر احساس ناامیدی در دانش آموزان
در این قسمت، می‌خوایم راهکارهایی رو توضیح بدیم که با به‌کارگیری اون‌ها، می‌تونید بر احساس ناامیدی غلبه کنید.
نگرش مثبت و امیدوار بودن رو یاد بگیرید
برای امیدواربودن، اول از همه باید نگرش مثبت رو یاد بگیرید و تمرین کنید که منفی باف نباشید. توجه به اتفاقات مثبت، شکرگزاری بابت نعمت‌هایی که بهتون داده شده و مدیتیشن می‌تونه به آروم شدن ذهنتون کمک کنه. قطعاً مشکلات زیادی در زندگی هر کسی وجود داره، اما نکات مثبتی هم هست که می‌شه بابتشون خوشحال بود و امیدواری رو تقویت کرد.
باورهای غلط در مورد امیدواری رو اصلاح کنید
نکته دیگه‌ای که وجود داره اینه که امیدواری با توهم فرق داره! مثلاً بعضی از والدین می‌گن که «بچه من اگه دو ماه درس بخونه، رتبه ۱ کنکور می‌شه». چنین تصوراتی، بیش‌تر نوعی توهمه تا امیدواری. نگرش عقلانی و منطقی اینه که جنبه‌های منفی یک موضوع رو هم ببینیم، اما در عین حال، امیدمون رو هم حفظ کنیم. نه این که مثل ویدیوهای زرد اینستاگرامی مُدام بگیم ما می‌تونیم از پس هر کاری که دلمون بخواد بربیایم و هیچ محدودیتی برای ما وجود نداره و چیزهایی شبیه این.
کسی که فقط نیمه پر لیوان رو می‌بینه، آدم متوهمیه؛ کسی که فقط نیمه خالی اون رو می‌بینه، بدبینه؛ اما کسی که هم نیمه پر و هم نیمه خالی رو می‌بینه و سعی می‌کنه نیمه خالی رو هم پر کنه، می‌شه آدم امیدوار!
برای زندگی‌تون، ارزش و هدف مشخص کنید
انسان نیاز داره در زندگی‌ش مفید و تأثیرگذار باشه و احساس کنه که به یه دردی می‌خوره. هر کس در هر شغلی که داره، باید بتونه این حس رو ارضا کنه وگرنه ممکنه دچار ناامیدی بشه. بنابراین، برای دوری از ناامیدی، باید هدف مشخص کنیم و سعی کنیم در جایگاهی که هستیم، اثرگذار باشیم. تعیین هدف‌های کوچک و رسیدن بهشون انگیزه و امید زیادی رو بهتون تزریق می‌کنه که می‌تونه در مسیر طولانی کنکور در حفظ روحیه اثرگذار باشه.
از مشاور و روانشناس کمک بگیرید
بابت کمک گرفتن از دیگران خجالت نکشید. هر وقت نیاز داشتید با یه مشاور یا روانشناس متخصص مشورت کنید و ازش راهنمایی بگیرید، حتماً این کار رو بکنید. گاهی وقت‌ها یه مشاور خوب می‌تونه با حرف‌هاش و راهکارهایی که بهتون می‌ده، کمک کنه از ناامیدی نجات پیدا کنید.
احساسات منفی رو شخصی‌سازی نکنید
یکی از مشکلاتی که در خیلی از دانش‌آموزها دیده می‌شه، شخصی سازی احساسات منفی یا به اصطلاح علمی خود تحریکیه. یعنی وقتی در جایی، اشتباهی می‌کنن یا شکست می‌خورن، هرچی شکست و بدبختی از بدو تولد تا الان داشتن رو توی ذهنشون کنار هم ردیف می‌کنن تا بیش‌تر غصه بخورن و ثابت کنن که آدم نالایقی‌ان و هیچ وقت قرار نیست به هدفشون برسن! نکته‌ای که شما دانش آموزها باید بهش توجه کنید اینه که یاد بگیرید مسائل مختلف رو از هم جدا کنید و در هر مشکلی که پیش میاد، پای همه مشکلات قبلی رو نکشید وسط. همه آدم‌ها در زندگی شکست می‌خورن و ناکامی رو تجربه می‌کنن. اما این شکست‌ها به معنای بی‌ارزش‌بودن یا ناتوان بودن نیست. پس خودتون رو سرزنش نکنید و تصور نکنید که توانایی لازم رو ندارید. شما فقط شکست خوردید و اوضاع اون طور که پیش بینی می‌کردید پیش نرفته. مسیرتون رو ادامه بدید و مطمئن باشید که بالأخره موفق می‌شید.
وظیفه والدین در بهبود ناامیدی در دانش آموزان در سال کنکور
در قسمت قبلی، راهکارهایی رو معرفی کردیم که دانش آموزها می‌تونن با به‌کارگیری اون‌ها، بر احساس ناامیدی غلبه کنن و حالشون بهتر بشه. در این بخش، توصیه‌هایی برای والدین داریم که با انجامشون، می‌تونن ناامیدی در دانش آموزان رو کاهش بدن و به فرزندشون کمک کنن.
ایجاد اعتماد به نفس و عزت نفس
اگه والدین باعث تضعیف و ازبین رفتن اعتماد به نفس و عزت نفس فرزندشون بشن، هیچ‌کسِ دیگه در کره خاکی نمی‌تونه این اعتماد به نفس رو به فرزندشون برگردونه. پس اولین کاری که شما پدرها و مادرهای عزیز باید بکنید اینه که عزت نفس و اعتماد به نفس فرزندتون رو تقویت کنید. در فرزندتون این باور رو ایجاد کنید که توانمنده و می‌تونه از پس کارهاش بربیاد. استعدادها و توانایی‌هایی که داره رو ببینید و تشویقش کنید.
فضای خانواده رو منطقی نگه دارید
بعضی از والدین در محیط خونه، مُدام از این صحبت می‌کنن که درس آخر و عاقبت نداره، پول توش نیست و ما که درس خوندیم کجا رو گرفتیم و از این حرف‌ها! چنین صحبت‌هایی قطعاً روی نگرش فرزند شما هم تأثیر می‌ذاره و از درس خوندن ناامیدش می‌کنه. در حالی که این باور که با درس‌خوندن نمی‌شه به جایی رسید، کاملاً غلطه. در ایران، درس خوندن یکی از راه‌هاییه که سطح آدم‌ها رو تا حد زیادی در جنبه‌های مختلف ارتقا می‌ده و قطعاً ارزشش رو داره.
با فرزندتون گفت و گو کنید
در مطالب قبلی کیمیاگرخونه هم تأکید کردیم که یکی از ارکان مهم داشتن رابطه سالم با فرزندتون اینه که باهم گفت و گو کنید. به فرزندتون اجازه بدید افکار و احساساتش رو به راحتی بیان کنه، مشکلاتش رو بگه و از تفکراتش حرف بزنه. به علاوه، بهش کمک کنید تا بتونه منطقی و عقلانی فکر کنه و به سرعت تحت تأثیر حرف‌های دیگران قرار نگیره. مثلاً وقتی فلان بلاگر یا صاحب آنلاین شاپ اینستاگرامی می‌گه که ماهیانه ۱میلیارد تومن درآمدشه، فرزند شما باور نکنه و تصور نکنه که درس خوندن به درد نمی‌خوره و باید بره سراغ کارهای این چنینی.
تفریحات مناسب برای فرزندتون فراهم کنید
خیلی وقت‌ها یه تفریح خوب می‌تونه ناامیدی‌ها و غم و غصه‌ها رو بشوره ببره! فرزند شما هم به اقتضای سنش و هم به دلیل شرایط سخت درسی، تحت فشار روانی زیادیه. بنابراین، باید حتماً برنامه‌های تفریحی و سرگرمی خوبی رو براش تدارک ببینید. منظورمون از تفریح، تفریح‌های هیجانی مناسب سن نوجوان‌هاست، نه مهمونی و مسافرت با خاله و عموی هم سن خودتون!
سخن پایانی
در این مقاله، دلایل ناامیدی در دانش آموزان کنکوری رو توضیح دادیم و هم به راهکارهایی پرداختیم که دانش آموزها می‌تونن برای بهترکردن حال خودشون ازشون استفاده کنن و هم راهکارهایی که پدرها و مادرها باید انجام بدن تا کمک کنن فرزندشون امیدوارتر بشه. امید بیش‌تر از این که به شرایط بیرونی مربوط باشه، از درون ما سرچشمه می‌گیره. بنابراین، قبل از هر چیز، باید نگرش خودتون به زندگی رو تقویت کنید. به دانش‌آموزها پیشنهاد می‌کنیم که حتماً به محتوای مقابله با افکار منفی در سال کنکور هم سر بزنن تا بهتر بتونن تفکرات منفی‌ای که سراغشون میاد رو مدیریت کنن و اجازه ندن که ذهنشون رو بیش‌ازحد درگیر کنه.