در این مقاله از کیمیاگرخونه، می‌خوایم با والدین عزیز صحبت کنیم. موضوع مورد بحث در این مقاله پرخاشگری نوجوانان هست. می‌خوایم بگیم که اگه فرزند نوجوانتون دچار پرخاشگری و لجبازیه، چطور باید باهاش رفتار کنید تا این مشکل حل بشه. پس اگه فرزند نوجوان دارید، این مقاله رو از دست ندید.
دلایل پرخاشگری نوجوانان
از جمله مهم‌ترین دلایلی که باعث ایجاد پرخاشگری در نوجوانان می‌شه، موارد زیر هستن:
- فعال‌شدن هورمون‌ها
- وراثت و ژنتیک
- آزارهای فیزیکی و آزار جنسی
- قرارگرفتن در معرض خشونت خانگی و اجتماعی
- نوشیدن الکل و استعمال مواد مخدر
- سلب حق و مورد تجاوز حقوقی قرارگرفتن
- در معرض توهین‌ها و آزارهای کلامی قرارگرفتن
- عدم توجه به سلیقه و علایق نوجوان
- تحت فشار قراردادن نوجوان
- امر و نهی زیاد و برخورد نامناسب با نوجوان
مواردی که در بالا گفته شد، دلایل رایج بروز پرخاشگری نوجوانان به شمار می‌ره. از بین علت‌هایی که ذکر کردیم، می‌خوایم درباره تعدادی از مهم‌ترین‌هاش، بیش‌تر صحبت کنیم.
تأثیر خشونت خانگی و اجتماعی در پرخاشگری نوجوانان
منظور از خشونت خانگی و اجتماعی، فقط خشونت فیزیکی نیست. بلکه زورگویی و اجبار هم نوعی خشونت به شمار می‌ره. خشونت‌دیدن در خونه و اجتماع، باعث می‌شه نوجوان شما خودش هم به خشونت رو بیاره. بنابراین، همون‌طور که قبلاً هم بارها تأکید کردیم، اگه می‌خواید ارتباط سالمی با فرزند نوجوانتون داشته باشید، زورگویی، خشونت، اجبار و تهدید رو کنار بگذارید و سعی کنید رابطه‌ای سرشار از محبت و صمیمیت رو با فرزندتون شکل بدید.
همون‌طور که گفتیم، خشونت فقط فیزیکی نیست. فریادزدن هم نوعی خشونت به شمار می‌ره و می‌تونه باعث آسیب به روان فرزندتون بشه. فرزند نوجوانتون رو مورد آزار و اذیت کلامی قرار ندید، بابت اشتباهاتش سرکوبش نکنید، بهش توهین نکنید و مسخره‌ش نکنید. به جای این رفتارهای آسیب‌زننده، سعی کنید به فرزندتون کمک کنید تا از اشتباهش درس بگیره و دیگه تکرارش نکنه.
عدم توجه به سلایق و علایق نوجوان
بپذیرید که فرزند شما نسخه کپی‌شده ازتون نیست. بلکه وجود مستقلی داره و لزوماً قرار نیست هر چیزی که شما می‌پسندید رو بپسنده. خیلی وقت‌ها فاصله سنی و شکاف نسلی شما با فرزندتون باعث می‌شه نتونید اختلاف نظرها و سلایق بین خودتون و نوجوانتون رو درک کنید و بپذیرید. به‌ویژه در این عصر که بازه زمانی شکاف نسلی خیلی کوتاه شده و هر پنج یا شش سال یک‌بار، ویژگی‌ها و سلایق نسلی کاملاً عوض می‌شه. بنابراین، سعی کنید سلیقه فرزند نوجوانتون رو بپذیرید و بیخودی باهاش نجنگید. اجازه بدید فرزندتون موسیقی که دوست داره رو گوش بده، فیلمی که دوست داره رو ببینه، کتابی که دوست داره رو بخونه، لباسی که خوشش میاد رو بخره و تفریحاتی رو انجام بده که بهشون علاقه داره، هر چند مورد پسند شما نباشه. البته تا زمانی که قرار نباشه آسیب ببینه و در معرض خطر قرار بگیره.
تحت فشار قراردادن نوجوانان و بروز پرخاشگری
نوجوان‌ها در بازه سنی حساسی هستن و در حالت عادی هم فشار روانی زیادی روشون هست. بعضی از پدرها و مادرها هستن که این فشار رو با انتظارات و توقعات بیش‌ازحد و حتی گاهی توهین، بالاتر می‌برن. تا جایی که فرزندشون از مرز تحمل عبور می‌کنه، به نقطه انفجار می‌رسه و به خشونت رو میاره. در سنین نوجوانی و بلوغ، سعی کنید همراهی و همدلی بیش‌تری با فرزندتون داشته باشید و حمایتش کنید. برای نوجوانتون پایگاه امن عاطفی باشید که بتونه در کنار شما احساس آرامش کنه و بار روانی سنگینی که روش هست رو کم‌تر کنه، نه این‌که شما هم فشار بیش‌تری رو بهش اضافه کنید.
امر و نهی‌کردن زیاد و برخورد نامناسب با نوجوان
شما پدرها و مادرها باید بپذیرید که فرزند شما دیگه کودک نیست که هر چیزی که بهش می‌گید رو انجام بده. دوره نوجوانی دوره‌ایه که فرزند شما داره استقلال و هویت پیدا می‌کنه و طبیعیه که بعضی جاها باهاتون مخالفت کنه و دلش بخواد طبق نظر خودش رفتار کنه. بنابراین، در سنین نوجوانی دیگه امکان این‌که همه‌چیز رو کنترل کنید، وجود نداره. با امر و نهی‌کردن زیاد و گیردادن به همه‌چیز، فقط فرزندتون رو کلافه می‌کنید و این کلافگی ممکنه باعث ایجاد خشونت در نوجوانتون بشه. در سنین نوجوانی، به جای امر و نهی، باید فرزندتون رو تربیت کنید که بتونه تصمیمات درستی بگیره.
با لجبازی و پرخاشگری نوجوان چطور برخورد کنیم؟
شما پدرها و مادرهای عزیز برای رفتار با نوجوانی که رفتار پرخاشگرانه داره و لجبازی می‌کنه، باید سه نکته مهم زیر رو حتماً مد نظر قرار بدید.
ریشه مشکل رو شناسایی کنید
اگه می‌بینید که نوجوانتون در رفتار خودش لجبازی و پرخاشگری داره، در قدم اول باید ریشه این مشکل رو پیدا کنید. یعنی بررسی کنید که از بین دلایلی که در قسمت قبلی توضیح دادیم، کدوم مورد ممکنه در رابطه شما و فرزندتون وجود داشته باشه. چون همون‌طور که گفتیم، در بسیاری از موارد، بروز خشونت و لجبازی در نوجوان‌ها به دلیل رفتار نامناسب پدرها و مادرهاست. خشونت‌های کلامی و جسمی، توهین، به‌رسمیت‌نشناختن استقلال نوجوان و تصمیم‌گیری دائمی به‌جای اون و …، همه و همه می‌تونه باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه در نوجوان شما بشه.
با خرد و منطق رفتار کنید
بعد از این‌که مشکل رو ریشه‌یابی کردید، باید با خرد و منطق با این مسئله برخورد کنید. یعنی اگه فرزندتون پرخاشگری می‌کنه، داد می‌زنه و رفتارهای خشونت‌آمیز از خودش نشون می‌ده، شما سعی کنید با آرامش و مهربانی باهاش حرف بزنید، نه این‌که شما هم داد بزنید و وضعیت رو بدتر کنید. اگه بخواید با زور، اجبار و قدرت پرخاشگری فرزندتون رو کنترل کنید، این مسئله نه‌تنها حل نمی‌شه، بلکه روزبه‌روز بد و بدتر می‌شه. شما والدین عزیز باید درک کنید خواه ناخواه، نوجوانتون در بازه سنی حساس و پرچالشیه و تحت فشار زیادی قرار داره و ممکنه لجبازی و پرخاشگری از خودش نشون بده. کاری که شما باید بکنید اینه که با خرد، منطق و عقلانیت و البته سازگاری، فرزندتون رو آروم کنید. با فرزندتون گفت‌و‌گو کنید. خیلی وقت‌ها بخش بزرگی از مشکلات با یه گفت‌و‌گوی منطقی حل می‌شه.
به نوجوانتون باج ندید
بعضی از پدرها و مادرها به فرزندشون باج می‌دن تا از پرخاشگری‌ها و لجبازی‌هاش جلوگیری کنن. مسئله این‌جاست که فرزند شما نباید برای رسیدن به هرچیزی که می‌خواد، از اهرم پرخاشگری استفاده کنه و شما رو تحت فشار قرار بده. اگه به فرزندتون اجازه بدید که از شما اخاذی عاطفی کنه، به مرور زمان تبدیل به آدمی می‌شه که در رابطه با دیگران هم این روش رو ادامه می‌ده.
روش‌های درمان پرخاشگری و کنترل خشم در نوجوان
برای درمان پرخاشگری نوجوانان و کنترل خشم و لجبازی اون‌ها، سه روش وجود داره که در این قسمت می‌خوایم درباره‌شون صحبت کنیم:
- درمان خانگی
- کمک‌گرفتن از روان‌درمانگر
- دارو درمانی
درمان خانگی پرخاشگری نوجوانان
اولین روش برای درمان پرخاشگری در نوجوانان، روش درون‌خانگیه. این روش در واقع همون مطلبیه که در قسمت‌های قبلی این مقاله توضیح دادیم. شما پدرها و مادرهای عزیز، وقتی می‌بینید که نوجوانتون خشم و رفتارهای پرخاشگرانه از خودش نشون می‌ده، در قدم اول باید ریشه این خشم و پرخاش رو شناسایی کنید و بفهمید که فرزندتون از چی عصبانیه و چه چیزی باعث شده به این نقطه برسه که خشمش رو این‌طور بروز بده. بعد از این‌که دلیل رو پیدا کردید، اگر ایراد در نوع رفتار شما با فرزندتون بود، باید سعی کنید که این ایراد رو اصلاح کنید و رابطه سالمی با نوجوانتون بسازید. ضمناً فراموش نکنید که در برابر پرخاشگری نوجوانتون، با صبر، آرامش، منطق و عقل برخورد کنید و رفتارهایی نکنید که باعث افزایش تنش موجود بشه.
کمک گرفتن از روان درمانگر برای کنترل پرخاشگری در نوجوانان
راه دوم برای درمان پرخاشگری و کنترل خشم در نوجوان، کمک‌گرفتن از روان‌درمانگره. نکته‌ای که شما والدین عزیز باید در اینجا بدونید اینه که به هیچ وجه تمام تقصیرها رو گردن فرزندتون نندازید. اگه فرزندتون پرخاشگر شده، پیشنهاد بدید که هر سه باهم، یعنی پدر، مادر و فرزند، به مشاور مراجعه کنید. چون در بسیاری از موارد، پرخاشگری در نوجوانان، ریشه در رفتار نامناسب والدین داره که قسمت‌های قبلی، درباره این رفتارها صحبت کردیم.
درمان دارویی پرخاشگری نوجوانان
مرحله سوم، دارودرمانیه. در موارد حاد که مشکل پرخاشگری در نوجوانان غیرقابل‌کنترله، از دارودرمانی استفاده می‌شه. البته در اینجا هم باید بدونید که موضوع فقط دارودرمانی فرزندتون نیست. بلکه شما والدین هم باید در صورت تشخیص پزشک، از دارو استفاده کنید. چون همون‌طور که گفتیم، مثلاً ممکنه ریشه پرخاشگری نوجوان، خشونت کلامی یا جسمی‌ای باشه که در خونه و از جانب والدینش تجربه کرده.
عوارض جانبی داروهای سلامت روان برای نوجوانان
بعضی از والدین این نگرانی رو دارن که داروهایی که برای بهبود وضعیت سلامت روان تجویز می‌شن، عوارض جانبی داشته باشن. داروهایی که برای کنترل پرخاشگری در نوجوانان مورد استفاده قرار می‌گیرن، عوارض دارن اما عوارضشون بسیار کمه و مشکل جدی‌ای ایجاد نمی‌کنن. نگرانی دیگه‌ای که والدین دارن، اینه که نکنه این داروها، اعتیادآور باشن و وابستگی ایجاد کنن. داروهای اعصاب و روانی که سنگین هستن معمولاً وابستگی ایجاد می‌کنن، اما داروهایی که به نوجوان‌ها برای درمان چنین مشکلی داده می‌شه، وابستگی ایجاد نمی‌کنه و جای هیچ نگرانی‌ای وجود نداره.
برای درمان پرخاشگری نوجوانان، بهتره تا جای ممکن از دو روش اول، یعنی درمان خانگی و کمک‌گرفتن از روان‌درمانگر استفاده کنید. اما اگه این دو روش نتیجه نداد و نظر متخصص اعصاب و روان این بود که شما یا فرزندتون باید دارو مصرف کنید، نگران نباشید. این داروها قرار نیست فرزند شما رو معتاد کنه یا عوارض جانبی خاصی براش به وجود بیاره. به علم پزشک اعتماد کنید و تصور نکنید که داروهای اعصاب و روان، داروهای عجیب و غریب و ترسناکی هستن.
منظور از اختلال لجبازی در نوجوانان چیست؟
دلیل لجباز شدن نوجوان اینه که مهربونی واقعی ندیده. محبت و مهربونی واقعی یعنی این‌که بدون چشم‌داشت، کاری رو برای کسی انجام بدیم و منتظر نباشیم که اون فرد برامون جبران کنه. بعضی از پدرها و مادرها هستن که به بچه‌شون به صورت واقعی محبت نمی‌کنن. مثلاً، فقط جلوی دیگران قربون صدقه بچه‌شون می‌رن اما داخل خونه و وقتی کسی نیست، خبری از مهربونی هم نیست. یا پدرها و مادرهایی هستن که فرزندشون رو در یه مدرسه خوب ثبت نام می‌کنن، ولی مُدام بهش می‌گن که ما برات هزینه کردیم پس باید حسابی درس بخونی و زحماتمون رو جبران کنی.
اختلال لجبازی در نوجوان‌ها وقتی اتفاق می‌افته که نوجوان، قبلاً چند بار لجبازی کرده و دیده که با لجبازی می‌تونه به اون چیزی که می‌خواد برسه و هیچ راه دیگه‌ای برای رسیدن به خواسته‌هاش جواب نمی‌ده. یعنی وقتی احساس کنه که گفت و گو با والدین اثری نداره و نمی‌تونه اون‌ها رو قانع کنه، احتمالاً به لجبازی رو میاره. نوجوان‌هایی که دچار اختلال لجبازی می‌شن، ممکنه در روابط آینده‌شون هم همین روند رو ادامه بدن. مثلاً وقتی ازدواج می‌کنن، می‌خوان با قهرکردن، غذا نخوردن، حرف نزدن و لجبازی کردن به چیزی که می‌خوان برسن و حرف خودشون رو به کرسی بنشونن. بنابراین، مهمه که این مشکل در همین سنین نوجوانی حل بشه تا در آینده برای فرد مشکل ایجاد نکنه.
تفاوت لجبازی با پرخاشگری نوجوانان
قبل از این‌که تفاوت لجبازی و پرخاشگری رو توضیح بدیم، بهتره درباره تفاوت خشم و عصبانیت حرف بزنیم. خشم یکی از حالت‌های روحی و روانیه که همه ما تجربه‌ش کردیم و می‌کنیم. اما عصبانیت به حالتی گفته می‌شه که با به خودمون اجازه میدیم خشممون رو بروز بدیم. این بروز خشم می‌تونه به شکل فریادزدن، فحش‌دادن یا حتی برخورد فیزیکی باشه. بنابراین، تفاوت خشم و عصبانیت اینه که خشم یه احساس درونیه اما عصبانیت نمود بیرونی خشم ماست.
خیلی وقت‌ها پدرها و مادرها با رفتار یا حرف‌هاشون، فرزندشون رو خشمگین می‌کنن اما فرزندشون برای حفظ احترام والدین، خشمش رو بروز نمی‌ده و جلوی خودش رو می‌گیره. اگه این فرایند خشمگین شدن به طور پیوسته ادامه داشته باشه و بارها اتفاق بیفته، یک جایی دیگه نوجوان نمی‌تونه اون میزان خشم رو درون خودش کنترل کنه و عصبانی می‌شه. بنابراین، اگه می‌بینید که فرزندتون عصبانیه و داره خشمش رو به روش‌های مختلف بروز می‌ده، از خودتون بپرسید که چند وقته دارید فرزندتون رو خشمگین می‌کنید؟ البته علت خشم نوجوان همیشه هم پدر و مادرش نیستن. خیلی وقت‌ها ممکنه فرزند شما از دست دوستانش یا معلم مدرسه‌ش خشمگین باشه. پس لازمه که حتماً ریشه رو شناسایی کنید. اگه مشکل در رفتار شما بود، سعی کنید اصلاحش کنید و در غیر این صورت، به فرزندتون کمک کنید مشکلی که وجود داره رو حل کنه.
در تفاوت پرخاشگری و لجبازی باید بگیم که پرخاشگری در واقع همون عصبانیته. یعنی وقتی که نوجوان خشم درونی خودش رو به روش‌های مختلف بروز می‌ده. در پرخاشگری، نوجوان ممکنه به دیگران آسیب بزنه اما در لجبازی، معمولاً می‌خواد با آسیب زدن به خودش، پدر و مادرش رو بترسونه تا کاری که می‌خواد رو انجام بدن. مثلاً درس نمی‌خونه، غذا نمی‌خوره، از اتاق بیرون نمیاد و… .
دلایل لجبازی نوجوانان چیست؟
از جمله مهم‌ترین دلایلی که باعث لجبازی نوجوانان می‌شه، مواردیه که در ادامه توضیح میدیم. شما والدین عزیز برای کمک به فرزندتون و حل چالش‌هایی که در رابطه‌تون وجود داره، اول از همه باید ریشه مشکل رو شناسایی کنید و در قدم بعدی، سعی کنید راه حل مناسب رو برای درمان مشکل در پیش بگیرید.
تغییراتت رشدی و اظهار وجود
همون‌طور که قبلاً هم گفتیم، سنین نوجوانی زمانیه که فرزند شما داره به دنبال هویت خودش می‌گرده. اگه شما هوین نوجوانتون رو به رسمیت بشناسید، نیازی به لجبازی برای رسیدن به خواسته‌هاش نداره. چون به‌راحتی با شما گفت‌و‌گو می‌کنه و نظرش رو می‌گه.
عزت نفس پایین
وقتی فرزند شما احساس کنه که حرفش برای شما اهمیتی نداره و وقتی خواسته‌ش رو بیان کنه، بهش توجهی نمی‌شه، احتمال این‌که بخواد با لجبازی کار خودش رو پیش ببره افزایش پیدا می‌کنه.
فقدان یا کمبود ارتباط
ارتباط شما با فرزندتون باید طوری باشه که به راحتی بتونه حرفش رو بزنه. اگه چیزی در رفتار شما اذیتش می‌کنه، درباره‌ش باهاتون گفت و گو کنه و بتونید با کلام منطقی باهم حرف بزنید. اگه چنین فضایی فراهم نباشه و این ارتباط سالم شکل نگیره، تمام حرف‌های نزده‌ی نوجوان شما به لجبازی تبدیل می‌شه.
شرایط زمینه‌ای سلامت روان
اگه فرزند شما در محیط سالم و با روابط خانوادگی سالم رشد پیدا کنه، سلامت روانش هم حفظ می‌شه. اما اگه در روابط پدر و مادرش لجبازی رو ببینه، قطعاً یاد می‌گیره و اون رفتار رو تکرار می‌کنه. بنابراین، اگه می‌خواید فرزندتون رفتار سالمی داشته باشه، باید از ایجاد تنش و استرس در محیط خونه پیشگیری کنید.
فشار هم‌سن‌و‌سالان
گاهی وقت‌ها ممکنه فرزند شما با دیدن هم سن و سالان و دوستان خودش که از امکانات بیش‌تری برخوردارن و وضع مالی بهتری دارن، دلش بخواد که به همون امکانات دسترسی داشته باشه. در چنین شرایطی ممکنه نوجوانتون با لجبازی شما رو تحت فشار بذاره که چیزی که می‌خواد رو براش بخرید. شما باید با گفت و گوی منطقی و آروم، بهش توضیح بدید که می‌تونید از پس هزینه چیزی که می‌خواد بربیایید یا نه. بهتره که فرزندتون رو در جریان سطح مالی خانواده قرار بدید تا بتونه بیش‌تر درکتون کنه.
محیط مدرسه
همون طور که گفتیم، گاهی وقت‌ها رفتارهای نادرست دوستان، همکلاسی‌ها و معلم‌های مدرسه، دلیل حال بد نوجوان شماست و ممکنه باعث لجبازیش بشه.
عوامل استرس‌زای زندگی
حجم بالای استرس مثلاً در زمان امتحانات نهایی یا کنکور، باعث ایجاد فشار روانی زیادی رو فرزند شما می‌شه که می‌تونه رفتارهایی مثل پرخاشگری یا لجبازی رو تشدید کنه.
سخن پایانی
در این مقاله از کیمیاگرخونه، درباره پرخاشگری و لجبازی در نوجوانان صحبت کردیم، دلایل بروز چنین اختلالاتی رو توضیح دادیم و گفتیم که شما پدرها و مادرهای عزیز، چطور باید با نوجوان پرخاشگر یا لجباز رفتار کنید. فراموش نکنید که نوجوانی سن حساسیه و اگه فرزند شما در این سن آسیب ببینه، احتمال این که این آسیب در سنین بزرگسالی هم همراهش باشه خیلی بالاست.
بنابراین، سعی کنید رابطه سالم و پر مهر و محبتی رو با فرزندانتون شکل بدید، فضایی رو فراهم کنید که نوجوانتون بتونه به راحتی با شما حرف بزنه و از مشکلات، خواسته‌ها و نیازهاش بگه. حر‌ف‌زدن منطقی کاریه که حتی خیلی از بزرگسال‌ها هم اون رو بلد نیستن. اما اگه از همین سن پایین، این رو به فرزندتون یاد بدید، لطف خیلی بزرگی در حقش کردید. چون مهارت بیان خواسته‌ها و نظرها چیزیه که در تمام زندگی بهش نیاز داره. کسی که بتونه به‌خوبی با دیگران صحبت کنه و خواسته‌هاش رو به زبون بیاره، قطعاً می‌تونه خیلی از سوتفاهم‌ها رو حل کنه و از رفتارهایی مثل لجبازی، قهر یا پرخاش جلوگیری کنه. پیشنهاد می‌کنیم که حتماً به مطلب پدر و مادر رتبه‌برتر در کیمیاگرخونه هم سر بزنید تا بدونید که چطور می‌تونید در دوره نوجوانی، کاملاً حمایتگرانه در کنار فرزندتون باشید و به موفقیت تحصیلیش کمک کنید.