یکی از تجربه‌های ناخوشایندی که خیلی‌هامون داشتیم، اینه که با دیگران مقایسه شدیم و احساس کردیم که کمبودهایی داریم و به اندازه کافی خوب نیستیم. مقایسه‌کردن از اساس نادرسته، چون هیچ دو فردی در دنیا نیستن که از همه نظر کاملاً مشابه هم باشن. حتی دوقلوها هم به صورت کامل شبیه هم نیستن و در توانایی‌ها، استعدادها و علایقشون تفاوت‌هایی وجود داره. در این مطلب، می‌خوایم توضیح بدیم که چرا مقایسه نوجوان با دیگران کار غلطیه و چه آسیب‌هایی می‌تونه در پی داشته باشه.
آسیب‌های مقایسه نوجوان با دیگران
بعصی از والدین تصور می‌کنن که اگه فرزندشون رو با دیگران مقایسه کنن و موفقیت‌های اون‌ها رو به رخش بکشن، فرزندشون انگیزه می‌گیره و تلاشش رو بیش‌تر می‌کنه تا موفق‌تر بشه. در حالی که چنین چیزی نیست و وقتی فرزندتون رو با شخص دیگه‌ای مقایسه میکنید، آسیب‌های روانی زیادی بهش وارد می‌شه که سال‌ها باهاش می‌مونه و آزارش می‌ده.
با مقایسه کردن، منحصربه فرد بودن فرزندتون رو زیر سؤال می‌برید. هر کس، توانایی‌ها و استعدادهای خودش رو داره و قرار نیست همه آدم‌ها شبیه هم باشن یا همه در یک حوزه به موفقیت برسن. فرزند شما ویژگی‌هایی داره که از دیگران متمایز و منحصربه‌فردش می‌کنه. پس به جای این‌که با دیگران مقایسه‌ش کنید، روی استعدادهای شخصی خودش تمرکز کنید و تشویقش کنید که بتونه این استعدادها رو پرورش بده و به موفقیت برسه.
از جمله مهم‌ترین آسیب‌هایی که بر اثر مقایسه نوجوان با دیگران ایجاد می‌شه، موارد زیره:
- کاهش عزت نفس و اعتمادبه‌نفس
- شکل‌گیری خودپنداره منفی
- افزایش کمالگرایی
- پرورش حسادت و تنفر
- نادیده‌گرفتن هیجانات و علایق شخصی
- افزایش اضطراب، ناامیدی و افسردگی
تأثیر مقایسه نوجوان با دیگران بر کاهش اعتماد بنفس
در سنین نوجوانی، میزان حساسیت فرزند شما بسیار بالاست و دیدگاه و نظر دیگران براش اهمیت زیادی داره. نوجوان دوست داره در نظر دیگران ارزشمند، توانمند و دوست‌داشتنی باشه.که این موضوع رو توی محتوایی در مورد چالش های دوران بلوغ کامل باز کردیم و توضیح دادیم. اما وقتی شما به عنوان نزدیک‌ترین افراد بهش، با دیگران مقایسه‌ش میکنید و این احساس رو بهش می‌دید که به اندازه دیگران خوب نیست، آسیب بزرگی به عزت نفس و اعتماد بنفسش وارد می‌شه.
ایجاد احساس منفی نسبت به خود در نوجوان
وقتی فرزندتون رو دائماً با دیگران مقایسه میکنید، این باور در ذهنش ایجاد می‌شه که ارزشمند نیست، توانایی‌هاش کافی نیست و همیشه دیگران عملکرد بهتری ازش دارن. چنین باوری اگه در نوجوان نهادینه بشه، در سنین بزرگسالی هم همراهش می‌مونه و هیچ‌وقت نمی‌تونه خودش رو دوست داشته باشه و احساس ارزشمندی کنه. این نگرش باعث می‌شه برای مثال در شغلش یا حتی روابط عاطفیش مُدام بترسه که آدم‌های دیگه که ازش بهترن، جاش رو بگیرن و روزی کنار گذاشته بشه.
مقایسه نوجوان با دیگران و افزایش کمالگرایی
یکی دیگه از آسیب‌هایی که مقایسه نوجوان با دیگران ایجاد می‌کنه، تقویت کمالگراییه. کمالگرایی یا نقص‌هراسی باعث می‌شه سطح انتظارات نوجوان شما از خودش بسیار بالا بره و اون‌قدر ایده‌آل‌گرایانه فکر کنه که هیچ‌وقت از عملکرد خودش راضی نباشه. کمالگرایی باعث ترس از شکست و موفق‌نشدن می‌شه که از تجربه‌های جدید و شروع یادگیری مهارت‌ها هم جلوگیری می‌کنه. چون فرد می‌ترسه که نکنه موفق نشه و نکنه نتونه بهترین عملکرد رو از خودش نشون بده.
ایجاد حسادت و تنفر نسبت به دیگران در نوجوان
وقتی شما دائماً فرزندتون رو با دیگران مقایسه میکنید و موفقیت‌هاشون رو ارزشمند می‌دونید اما موفقیت‌ها و دستاوردهای فرزند خودتون رو زیر سؤال می‌برید، رفته‌رفته باعث می‌شید که نوجوانتون نسبت به دیگران احساس تنفر و حسادت پیدا کنه و دستاوردهای اون‌ها آزارش بده. چرا که تصور می‌کنه در نظر شما، تمامِ اون افراد ارزشمندتر و مفیدترن. این حسادت باعث می‌شه نتونه با همسالان خودش ارتباط دوستانه داشته باشه و به انزوا کشیده بشه.
نادیده‌گرفتن توانایی‌ها و علایق شخصی نوجوان
همون‌طور که گفتیم، هر کسی توانایی‌ها و استعدادهای خاص خودش رو داره و قرار نیست همه در یک زمینه به موفقیت برسن. یکی نقاش خوبیه، یکی قهرمان المپیکه، یکی دانشمند ریاضیه، یکی معلم خوبیه و… . وقتی فرزند نوجوانتون رو با دیگران مقایسه میکنید، در واقع دارید استعدادها و علایق شخصیش رو نادیده می‌گیرید و منحصربه‌فردبودنش رو زیر سؤال می‌برید. این مقایسه‌های نادرست و بی‌اساس باعث می‌شه نوجوان شما تصور کنه برای رسیدن به موفقیت فقط باید همون مسیری رو بره که دیگران رفتن و در نتیجه، از حوزه‌ای که واقعاً در اون استعداد داره و می‌تونه موفق باشه، دور می‌افته.
اضطراب و افسردگی ناشی از مقایسه نوجوان با دیگران
مقایسه نوجوان با دیگران باعث ایجاد انتظارات غیرواقعی می‌شه که نوجوان رو تحت فشار زیادی قرار می‌ده. احساس ناکافی‌بودن و افزایش رقابت‌های ناسالم می‌تونه اضطراب و استرس بالایی رو در فرزند شما ایجاد کنه. به علاوه، ناچیزشمردن دستاوردهای فرزندتون باعث می‌شه احساس کنه ناتوانه و روزبه‌روز منزو‌ی‌تر و افسرده‌تر می‌شه.
مقایسه فرزند با دیگران ممنوع
به دلیل تمام این آسیب‌های احتمالی که ذکر کردیم، مقایسه نوجوان با دیگران یک کار ممنوعه‌ست که به هیچ وجه نباید انجامش بدید. اگه فرزندتون خودش رو با دیگران مقایسه کرد، باید توجیهش کنید که کارش نادرسته و آدم‌های مختلف شرایط یکسانی ندارن که بشه به‌راحتی گفت کی از کی بهتره. به‌علاوه، باید بهش یاد بدید که رشد و پیشرفت آدم‌ها طی یک فرایند اتفاق می‌افته و هیچ‌کس یک‌شبه به اهدافش نمی‌رسه.
مثلاً فرض کنید فرزند شما تازه کلاس موسیقی ثبت‌نام کرده در حالی که دوستش، دو ساله که کلاس می‌ره. اگه بخوایم همین الان بگیم کی در حال حاضر نوازنده بهتریه، خب مشخصه اونی که دو ساله داره کلاس می‌ره، عملکرد بهتری داره. اما اگه بپرسیم در دو سال آینده کی بهتر می‌تونه ساز بزنه، دیگه جواب به این سادگی نخواهد بود و بستگی به فرایندی داره که در این دو سال قراره طی بشه. برای درک بهتر مقایسه فرایندی، پیشنهاد می‌کنیم حتماً به محتوای مقایسه در سال کنکور سر بزنید.
چه رفتاری رو جایگزین مقایسه فرزندان با دیگران کنیم؟
همون‌طور که در قسمت قبل توضیح دادیم، به‌جای مقایسه نوجوان با دیگران، نگرش فرایندگرایی رو در خودتون تقویت کنید. یعنی به مسیر پیشرفتی که فرزندتون داره طی می‌کنه اهمیت بدید، نه این‌که موقعیت فعلیش رو با دیگران مقایسه کنید. تلاش و پیشرفت‌های فرزندتون رو هر چه‌قدر هم کوچک باشه، مورد تشویق قرار بدید تا بدونه در نظر شما ارزشمنده. علاوه بر این، همون‌طور که گفتیم، منحصربه‌فرد‌ی فرزندتون رو به رسمیت بشناسید. کمکش کنید در زمینه‌ای که استعداد و توانایی داره پیشرفت کنه و بتونه به موفقیت برسه.
سخن پایانی
در این مطلب، توضیح دادیم که چرا مقیاسه نوجوان با دیگران رفتار مخربیه و به فرزند شما آسیب‌های جبران نا‌پذیری می‌زنه. باز هم تأکید می‌کنیم که هرگز فرزندتون رو با دیگران، از دوست و همکلاسی گرفته تا فامیل و آشنا، مقایسه نکنید. به جای این رفتار مخرب، سعی کنید استعدادها، توانمندی‌ها و علایق خاص فرزندتون رو شناسایی و زمینه رو برای پروش اون‌ها آماده کنید. با مقایسه‌های نادرست فقط تأثیرات منفی روی ذهن و اعتماد بنفس فرزندتون به جا می‌ذارید که تا سال‌ها همراهش باقی می‌مونه و اذیتش می‌کنه.
سوالات متداول
1. چه روش‌هایی برای تقویت اعتماد به نفس فرزندان پیشنهاد میکنید؟
برای تقویت اعتماد به نفس فرزندان، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
- تشویق و تحسین: موفقیت‌ها و تلاش‌های آن‌ها را حتی در موارد کوچک تحسین کنید تا احساس ارزشمندی کنند.
- ایجاد فرصت‌های جدید: به آن‌ها فرصت دهید تا مهارت‌های جدیدی یاد بگیرند و در فعالیت‌های مختلف شرکت کنند.
- گفتگو و همدلی: با آن‌ها صحبت کنید و به احساسات و نگرانی‌هایشان گوش دهید تا احساس کنند که مورد حمایت هستند.
- تنظیم اهداف قابل دستیابی: به فرزندانتان کمک کنید تا اهداف کوچک و قابل دستیابی تعیین کنند و از پیشرفت‌های آن‌ها حمایت کنید.
- مدل‌سازی رفتار مثبت: به عنوان والدین، خودتان رفتارهای مثبت نشان دهید و از شکست‌ها به عنوان فرصتی برای یادگیری یاد کنید.
2. چه تکنیک‌هایی می‌توان برای مدیریت احساسات منفی ناشی از شکست به کار برد؟
برای مدیریت احساسات منفی ناشی از شکست، می‌توانید از تکنیک‌های زیر استفاده کنید:
- تنفس عمیق و آرامش: تمرین تنفس عمیق می‌تواند به کاهش اضطراب و استرس کمک کند و ذهن را آرام کند.
- نوشتن احساسات: نوشتن در مورد احساسات و تجربیات می‌تواند به فرزندان کمک کند تا احساسات خود را بهتر درک کنند و آن‌ها را پردازش کنند.
- گفتگو با یک دوست یا بزرگتر: تشویق فرزندان به صحبت درباره احساساتشان با دوستان یا بزرگترها می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا از نظر اجتماعی حمایت شوند.
- تمرکز بر یادگیری: به فرزندان آموزش دهید که به جای تمرکز بر پیامد منفی، بر روی درس‌هایی که از شکست می‌توانند بگیرند تمرکز کنند.
- فعالیت‌های خلاقانه: ترغیب به انجام فعالیت‌های هنری، ورزشی یا هرگونه سرگرمی خلاقانه می‌تواند به تخلیه احساسات منفی کمک کند.