خشم در نوجوانان یکی از چالش‌های رایج در دوران پرفراز‌ونشیب نوجوانیه. تغییرات هورمونی، فشارهای اجتماعی و خانوادگی، تجربیات منفی و احساس شکست و ناکامی در بسیاری از نوجوان‌ها به شکل خشم بروز پیدا می‌کنه. گرچه خشم یک احساس کاملاً طبیعیه، اما مهمه که چطور مدیریت و کنترل بشه تا به مراحل آسیب‌زننده نرسه. اگه شما والدین کنکوری هم فرزندی دارید که خشمگینه و نمی‌دونید چطور باید باهاش رفتار کنید و بهش کمک کنید، این مقاله قطعاً می‌تونه بهتون کمک کنه.
تفاوت بین خشم و عصبانیت
قبل از این‌که وارد بحث اصلی بشیم، باید درباره تفاوت بین خشم و عصبانیت، توضیح کوتاهی بدیم. خشم یه احساس درونیه و نمود بیرونی نداره. مثلاً ممکنه شما وقتی یک نفر رو می‌بینید، دلتون بخواد با مشت بزنید توی صورتش، اما در عمل این کار رو نمی‌کنید! وقتی این خشم درونی شما نمود بیرونی پیدا می‌کنه، بهش می‌گیم عصبانیت که اصلاً رفتار درست و انسانی‌ای نیست. چون ما به هیچ وجه اجازه نداریم که به دلیل خشم، به دیگران ضربه و آسیب بزنیم.
اهمیت کنترل خشم در نوجوانان
مثلث گرفتاری که در تصویر زیر می‌بینید، از سه رأس خشم، استرس و وسواس تشکیل شده. به این معنی که هر کدوم از این سه مورد که در فرزند نوجوان شما وجود داشته باشه، دو مورد دیگه هم قطعاً به وجود میان. بنابراین، اگه خشم در فرزند نوجوان شما وجود داشته باشه، دچار وسواس و استرس هم هست. بنابراین، اگه خشم نوجوان شما کنترل و درمان نشه، در درازمدت پیامدهای منفی بسیاری داره و باعث ایجاد افسردگی میشه. اما برای این‌که بتونید خشم و عصبانیت فرزندتون رو کنترل کنید، قبل از هر چیز باید بدونید که ریشه این خشم چیه و چرا فرزندتون خشمگین شده که در قسمت بعدی، درباره‌ش توضیح می‌دیم.
دلایل خشم و عصبانیت در نوجوانان
رایج‌ترین دلایل خشم در نوجوانان، مواردی هست که در ادامه توضیح می‌دیم.
استرس و درک نشدن نوجوان
یکی از اصلی‌ترین دلایل خشمیگن‌بودن نوجوان اینه که استرس داره و درک نمی‌شه. وقتی فرزند شما تحت فشار شدید اضطراب و استرس قرار داره و شما درکش نمی‌کنید، خشمگین میشه. این خشم گاهی فقط به‌صورت درونیه و نوجوان خودخوری می‌کنه و گاهی هم به شکل رفتارهای پرخاشگرانه و عصبانیت بروز پیدا می‌کنه. برای حل این مشکل، باید برای فرزندتون وقت کافی بذارید و فضای گفت و گو رو فراهم کنید. فرزند نوجوان شما باید این امکان رو داشته باشه که درباره نگرانی‌هاش باهاتون حرف بزنه و احساس کنه که شما می‌فهمیدش و درکش می‌کنید. بنابراین، سعی کنید با فرزندتون وقت بگذرونید و هرچه بیش‌تر بشناسیدش تا با نظراتش، دغدغه‌هاش، علاقمندی‌هاش و نگرشش آشنا بشید.
زورگویی و تحکم والدین
هر آدمی که مورد زورگویی و تحکم قرار بگیره، خشمگین میشه. این مسئله در مورد نوجوان‌ها هم صدق می‌کنه. وقتی شما با زورگویی، تهدید و تنبیه نوجوانتون رو مجبور می‌کنید کاری که شما می‌خواید رو انجام بده، تخم خشم رو در ذهن و قلبش می‌کارید و با تکرار این رفتار، باعث ریشه‌دارشدن بیش‌ترِ این خشم می‌شید. بنابراین، در ارتباط با فرزندتون بنیان رو بر پایه‌ی مهر و محبت بذارید و سعی کنید هیچ‌وقت به فرزندتون آسیب نزنید.
عدم درک هویت نوجوان
در سنین کودکی، فرزند شما هیچ هویتی از خودش نداره، اما در نوجوانی، سعی می‌کنه هویت خودش رو پیدا کنه. یعنی نسبت به موضوعات مختلف اظهار نظر می‌کنه، سلایق و علایق شخصی خودش رو ابراز می‌کنه و ممکنه خیلی جاها نظرش مخالف نظر شما باشه. شما پدرها و مادرهای عزیز باید در سنین نوجوانی فرزندتون، این هویت رو به رسمیت بشناسید و بهش احترام بذارید. ممکنه فرزند شما در پیداکردن هویتش دچار سردرگمی باشه و علایق و دغدغه‌هاش مُدام تغییر کنه. این تغییرات کاملاً طبیعیه، چون هویت فرزند شما هنوز به ثبات نرسیده و در حال شکل‌گیریه. پس در این مسیر، همراه و همدل نوجوانتون باشید و مهم‌ترین وظیفه والدی خودتون، یعنی حمایت و حفاظت از فرزندتون رو به‌درستی انجام بدید.
دلایل اصلی خشم در نوجوانان، مواردیه که ذکر کردیم. اما اگه می‌بینید هیچ‌کدوم از این موارد در فرزندتون دیده نمی‌شه، ممکنه فرزند شما دچار وضعیت همواره خشمگین شده باشه. در چنین شرایطی، پیشنهاد ما اینه که نوجوانتون حتماً تست نوروفیدبک بده و با یک متخصص اعصاب و روان هم مشورت کنید.
رفتارهای پرخاشگرانه در نوجوانان
همون‌طور که گفتیم، گاهی وقت‌ها خشم در نوجوانان نمود بیرونی پیدا می‌کنه و تبدیل به رفتارهای پرخاشگرانه میشه. در این قسمت، می‌خوایم توضیح بدیم که چطور باید از بروز رفتارهای پرخاشگرانه فرزندتون جلوگیری کنید و اگه در فرزندتون چنین رفتارهایی رو مشاهده کردید، چطور باهاش برخورد کنید که آروم بشه.
فرزندتون رو درک کنید
خیلی وقت‌ها، دلیل این‌که خشم فرزند نوجوان شما به عصبانیت و رفتارهای پرخاشگرانه تبدیل میشه، اینه که شما به خشمش توجهی نمی‌کنید. بنابراین، برای پیشگیری از عصبانیت و پرخاشگری نوجوان، حتماً خشم و ناراحتیش رو جدی بگیرید و به فرزندتون این اطمینان رو بدید که درکش می‌کنید.
اگه کار از کار گذشته و فرزندتون عصبی شده و رفتار پرخاشگرانه از خودش نشون داده، شما باید سعی کنید آرومش کنید. ازش بخواید چند تا نفس عمیق بکشه، بهش یه لیوان آب بدید و در کمال آرامش و بدون مقابل به مثل، لجبازی، دادزدن و دعواکردن، باهاش صحبت کنید. به فرزندتون بگید که درکش می‌کنید و وقتی آروم شد، با گفت‌و‌گوی منطقی خواسته‌هاش رو بپرسید و بهش اطمینان بدید که در حد توان، مواردی که باعث ناراحتیش میشه رو اصلاح می‌کنید.
قوانین دعوا رو رعایت کنید
هر کاری قاعده و قانون خاص خودش رو داره، از جمله دعواکردن! اگه همه‌ی آدم‌ها در دعوا و بحث، یک سری قوانین و خطوط قرمز رو رعایت کنن، نه قهری به وجود میاد و نه دلخوری و کینه‌ای!
نکته بسیار مهمی که در بحث‌کردن با فرزندتون باید در نظر داشته باشید، اینه که هدف هیچ‌کدوم از طرفین، یعنی نه شما و نه فرزندتون، برنده‌شدن در بحث نیست. پس گروکشی نکنید و موضوعات قبلی رو وسط نکشید. شما قراره به فرزندتون کمک کنید، ازش حمایت کنید و شرایطی رو فراهم کنید که حال بهتری داشته باشه. نه این‌که ثابت کنید هزاران بار اشتباه کرده و حق همیشه با شماست.
علاوه بر این، در بحث و دعوا، حرمت‌ها و احترام‌ها نباید شکسته بشه. این نکته رو هم شما باید رعایت کنید و هم فرزندتون. بحث و اختلاف نظر در هر خانواده‌ای به وجود میاد، اما نباید باعث بشه حد و مرزها و حرمت‌های بین اعضای خانواده از بین بره. پس این حدود رو در دعوا رعایت کنید و اگه می‌خواید فرزندتون بهتون احترام بذاره، شما باید بهش احترام بذارید تا ازتون یاد بگیره.
در بحث با فرزندتون، آروم و منطقی باشید. دلیل ناراحتی‌تون رو به‌صورت منطقی بیان کنید و اجازه بدید فرزندتون هم به‌راحتی درباره دغدغه‌هاش حرف بزنه. گفتوگو کلید حل خیلی از مشکلاته. نه شما علم غیب دارید و نه فرزندتون! بنابراین، تنها راه برای این‌که بتونید از حال هم باخبر بشید، اینه که باهم حرف بزنید.
به جمع بندی اجرایی برسید
بحث و گفت‌و‌گوی شما با فرزندتون باید به نتایج اجرایی ختم بشه. یعنی در انتهای گفتوگو، باید به یک جمع‌بندی مشخص برسید که برای بهبود وضعیت و جلوگیری از ایجاد خشم و عصبانیت، شما و فرزندتون، هر کدوم باید چه کارهایی انجام بدید. بحثی که به عمل نرسه، فایده‌ای نداره. پس سعی کنید راه‌حل‌های عملی پیشنهاد بدید.
تفاوت خشم در نوجوانان دختر و پسر
خشمگینی در نوجوانان پسر
در پسرها، خشم اغلب به‌صورت عصبانیت و رفتارهای پرخاشگرانه بروز پیدا می‌کنه. چون اکثر پسرها تصور می‌کنن که خشن‌بو‌دن یک ویژگی مردانه‌ست و احساسی‌بودن یک ویژگی زنانه. به‌ویژه اگه پدر خانواده فردی باشه که همیشه خشم خودش رو با عصبانیت بروز می‌ده، احتمال این‌که فرزند نوجوان هم رفتار مشابهی رو انجام بده، زیاده. چنین رفتاری باعث تضعیف روابط میشه و فرد عصبانی، رفته‌رفته نزدیکان خودش رو از دست می‌ده. چون مُدام داره اذیتشون می‌کنه و بهشون آسیب می‌زنه.
خشمگینی در نوجوانان دختر
در نوجوانان دختر، خشم معمولاً با آسیب درونی همراهه. یعنی دختر شما از خودش رفتار پرخاشگرانه نشون نمی‌ده، دعوا نمی‌کنه، داد نمی‌زنه و به‌جاش خودخوری می‌کنه، منزوی میشه، غذا نمی‌خوره و گریه می‌کنه. وقتی می‌بینید که فرزندتون در چنین وضعیتیه، حتماً باهاش گفتوگو کنید تا بتونید مشکل رو ریشه‌یابی و حل کنید.
عواقب خشم کنترل نشده برای نوجوانان
همون‌طور که گفتیم، خشم در نوجوانان اگه کنترل نشه، در درازمدت باعث ایجاد افسردگی میشه. علاوه بر این، موجب میشه فرزند شما روابط خودش رو کاملاً از دست بده، تنها و منزوی بشه و هیچ دوستی نداشته باشه. از آسیب‌های دیگه‌ی خشم دائمی و کنترل‌نشده هم اینه که زمینه رو برای مشکلات روحی و روانی فراهم می‌کنه. چون تمرکز مغز مُدام روی جنبه‌های منفی موضوعات مختلفه و هر چیز کوچکی، باعث ایجاد آزار میشه. بنابراین، وقتی علائم خشم رو در نوجوانتون مشاهده می‌کنید، حتماً به فکر چاره بیفتید. اگه می‌تونید، با گفتوگو با فرزندتون، مشکل رو ریشه‌یابی و حل کنید. اما اگه تلاش کردید و نتونستید، حتماً از یک مشاور متخصص کمک بگیرید تا سریع‌تر مشکل فرزندتون حل بشه.
تکنیک‌های کنترل خشم در نوجوانان
تکنیک‌ها و راهکارهای زیر به شما والدین عزیز کمک می‌کنه که بتونید خشم فرزندتون رو کنترل و از ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه جلوگیری کنید:
- تشخیص به موقع خشم: اگه ارتباط نزدیکی با فرزندتون داشته باشید، براش وقت بذارید و حواستون بهش باشه، می‌تونید نشانه‌های خشم رو به موقع تشخیص بدید و قبل از این‌که تبدیل به عصبانیت بشه، اون رو کنترل و حل کنید.
- شناسایی افکار منفی: افکار منفی باعث ایجاد استرس و وسواس میشه و در مثلث گرفتاری، استرس و وسواس خشم رو هم به همراه دارن. بنابراین، سعی کنید افکار منفی فرزندتون رو شناسایی کنید و برای رفع اون‌ها، به دنبال راه‌حل باشید.
- جایگزین‌کردن افکار منفی با منطق: نگرش منطقی و عقلانی رو به فرزندتون آموزش بدید تا هر اتفاق ناخوشایند کوچکی، ناراحتش نکنه و باعث خشم و عصبانیتش نشه. بدبینی افراطی در بعضی از نوجوان‌ها وجود داره که با یادگیری دید منطقی، بهبود پیدا می‌کنه.
- یادداشت‌بر‌داری از دلایل ابراز خشم: از فرزندتون بخواید دلایل خشم و عصبانیتش رو یادداشت کنه تا بتونه با شما یا مشاورش درباره‌شون صحبت کنه. چون در خیلی از موارد، خشم فرزند نوجوان شما کاملاً هیجانیه، در لحظه اتفاق می‌افته و ممکنه بعداً فراموش کنه که اصلاً چرا خشمگین شده بوده!
- درک اثرات رفتار پرخاشگرانه بر دیگران: اگه به فرزندتون زور می‌گید و باهاش رفتار پرخاشگرانه دارید، مطمئن باشید یه روز جبران می‌کنه و اون به شما زور می‌گه! اثرات منفی رفتار نادرست با دیگران رو درک و از این رفتارها اجتناب کنید. علاوه بر این، به فرزندتون هم پیامدهای منفی رفتارهای پرخاشگرانه رو آموزش بدید تا متوجه باشه رفتارش داره به دیگران آسیب می‌زنه.
- جبران رفتارهای پرخاشگرانه: اگه با فرزندتون رفتار پرخاشگرانه داشتید، از دلش دربیارید تا فرزندتون هم یاد بگیره اگه دیگران رو ناراحت کرد، باید رفتارش رو جبران کنه. یادتون باشه که اگه جلوی بقیه رفتار ناخوشایندی با فرزند نوجوانتون داشتید، باید جلوی بقیه ازش عذرخواهی کنید نه در خفا!
سخن پایانی
همون‌طور که در این مقاله توضیح دادیم، خشم در نوجوانان یکی از مشکلات رایج این دورانه. اما شما والدین با رفتار آگاهانه و درست خودتون، می‌تونید به فرزندتون کمک کنید این خشم رو کنترل کنه و آسیب نبینه. پیشنهاد می‌کنیم که حتماً به محتوای پرخاشگری و لجبازی در نوجوانان در کیمیاگرخونه هم سر بزنید تا با موضوع پرخاشگری نوجوان، به‌صورت جامع‌تر و دقیق‌تر آشنا بشید. ما در کیمیاگرخونه، مقالات مختلفی درباره نقش والدین در دوران نوجوانی فرزندان داریم که با جست‌و‌جو در سایت، می‌تونید به این مطالب دسترسی داشته باشید. دغدغه‌مندی شما والدین که به دنبال مطالب آموزشی برای رفتار بهتر و مناسب‌تر با فرزندتون هستید، برای ما خیلی ارزشمنده و نشون‌دهنده درک بالای شماست. شما پدرها و مادرهای عزیز و آگاه، می‌تونید هر سؤالی که دارید رو در قسمت کامنت‌ها برامون بنویسید تا در اسرع وقت بهشون پاسخ بدیم.