خیلی از والدین با این مشکل دست به گریبانن که فرزند نوجوانشون مُدام بی‌حوصله‌ست، درس نمی‌خونه و حال هیچ کار دیگه‌ای رو هم نداره! نوجوانی یکی از دوره‌های پرشور و هیجان زندگیه. اما ممکنه بعضی از افراد در همین دوران پرهیجان، بنا به دلایل مختلف دچار بی‌حوصلگی بشن. در این مقاله از کیمیاگرخونه، می‌خوایم درباره بی‌حوصلگی نوجوانان صحبت کنیم و توضیح بدیم که شما والدین عزیز چطور می‌تونید به فرزندتون در حل این مشکل، کمک کنید. پس اگه فرزند نوجوان دارید، حتماً تا آخر این مطلب با ما همراه باشید.
منظور از بی‌حوصلگی در نوجوانان چیست؟
قبل از این که وارد بحث بشیم، باید توضیح بدیم که منظورمون از بی‌حوصلگی چیه. بی‌حوصلگی یعنی این‌که فرزند شما تمایل و هیجانی برای انجام کارها و دنبال‌کردن اهدافش نداره. این اهداف می‌تونه اهداف درسی، ورزشی، هنری، توسعه فردی و شخصیتی، اجتماعی و… باشه. بی‌حوصلگی در واقع بسیار شبیه ناامیدیه. یعنی فرد احساس می‌کنه امکان این‌که بتونه به هدفی که می‌خواد برسه وجود نداره و بنابراین، تلاشی هم در این راستا نمی‌کنه. نوجوان بی‌حوصله به اندازه کافی درس نمی‌خونه، نمرات خوبی نمی‌گیره، با دوستانش رفت‌و‌آمد و معاشرت نمی‌کنه، مهارت جدید یاد نمی‌گیره و به طور کلی، از زندگی عقب می‌افته.
انواع بی‌حوصلگی در نوجوانان
به طور کلی، دو نوع بی‌حوصلگی در نوجوانان دیده می‌شه که در ادامه، هر کدوم رو به طور کامل توضیح می‌دیم:
- بی‌حوصلگی مقطعی
- بی‌حوصلگی دائمی
بی‌حوصلگی مقطعی در نوجوانان
در برخی مواقع، بی‌حوصلگی فرزند شما به‌صورت مقطعی و گذراست. یکی از دلایلی که باعث ایجاد بی‌حوصلگی مقطعی می‌شه، تغییرات و نوسانات هورمونیه. مثلاً دخترهای نوجوان چند روز قبل از شروع دوره قاعدگی، حال و حوصله انجام هیچ کاری رو ندارن و این کاملاً طبیعی و به دلیل تغییرات هورمون‌هاشونه. علاوه بر این، بی‌حوصلگی مقطعی ممکنه به دلیل شکست‌ها یا تجربیات ناموفق هم اتفاق بیفته. مثلاً اگه فرزند شما آزمونش رو خراب کرده، ممکنه حالش چندان خوب نباشه و حال و حوصله درس‌خوندن یا انجام باقی کارهاش رو نداشته باشه.
اگه فرزندتون دچار بی‌حوصلگی مقطعی شده، جای نگرانی نیست و می‌تونید با انجام کارهایی که بهشون علاقه داره و خوشحالش می‌کنه، حس و حالش رو بهتر کنید تا حوصله‌ش دوباره بیاد سر جاش. مثلاً غذا یا خوراکی موردعلاقه‌ش رو براش فراهم کنید، باهم تفریح موردعلاقه‌ش رو انجام بدید، باهم سفر یا پیک‌نیک برید یا امکان معاشرت با دوستانش رو فراهم کنید تا کمی باهاشون خوش بگذرونه و حالش بهتر بشه.
بی‌حوصلگی دائمی در نوجوانان
اگه فرزند شما بیشتر از ۱۵روز در ماه دچار بی‌حوصلگیه، یعنی دچار بی‌حوصلگی دائمی شده. بی‌حوصلگی دائمی در سنین نوجوانی، به مرور زمان می‌تونه باعث ایجاد آسیب‌های جدی بشه. بنابراین، در چنین شرایطی، لازمه که حتماً مسئله رو پیگیری و حل کنید تا فرزندتون دچار افسردگی و انزوا نشه. اگه نوجوان شما دچار بی‌حوصلگی دائمی شده و به تنهایی نمی‌تونید کمکش کنید، پیشنهاد می‌کنیم که حتماً از یک مشاور یا روانشناس باتجربه و باسواد برای بهبود حال فرزندتون کمک بگیرید.
ریشه‌های بی‌حوصلگی در نوجوانان
بی‌حوصلگی در نوجوانان، سه ریشه اصلی داره:
- ناامیدی
- بی‌انگیزگی
- ترس
ناامیدی در نوجوانان
همون‌طور که گفتیم، بی‌حوصلگی ارتباط تنگاتنگی با ناامیدی داره. نوجوانی که امیدی به آینده نداره و نسبت به خودش، توانایی‌هاش یا شرایط موجود بدبینه، قاعدتاً تلاش چندانی هم نمی‌کنه. چون تصور می‌کنه سعی و تلاش بیهوده‌ست و به نتیجه نمی‌رسه. بنابراین، اگه فرزندتون دچار بدبینی و ناامیدی شده، سعی کنید باهاش گفتوگو کنید و با منطق و عقلانیت قانعش کنید که با وجود شرایط نامساعد موجود، هنوز هم می‌شه با تلاش به موفقیت رسید.
بی‌انگیزگی در دانش‌آموزان
یکی دیگه از دلایل ریشه‌ای ایجاد بی‌حوصلگی در نوجوانان، بی‌انگیزگیه. البته منظور ما از انگیزه، تعریفی که در روانشناسی زرد و ویدیوهای بی‌پایه‌و‌اساس اینستاگرام می‌بینید نیست و توقع نداریم که نوجوان‌ها هر روز که از خواب بیدار می‌شن، پر از شوق و انگیزه و انرژی باشن. قطعاً زندگی بالا و پایین داره و روزهایی هست که فرزند شما حس و حال نداره. اما اون چیزی که باعث ایجاد بی‌حوصلگی می‌شه، بی‌انگیزگی دائمیه که حتماً باید برای حلش، اقدام کنید. ما در محتوای جداگانه‌ای در کیمیاگرخونه، درباره بی‌انگیزگی در سال کنکور و راهکارهای ایجاد انگیزه صحبت کردیم و پیشنهاد می‌کنیم که حتماً به این مطلب سر بزنید.
ایده‌آل‌گرایی و ترس از شکست
برای اکثرمون پیش اومده که به دلیل ترس از شکست و ناکامی، کارهایی که بهشون علاقه داریم رو انجام نمی‌دیم. این مشکل در دانش‌آموزها هم به وفور دیده می‌شه! یعنی ریشه بی‌حوصلگی و درس‌نخوندن خیلی از نوجوان‌ها اینه که می‌ترسن موفق نشن، نمره خوبی نگیرن، دانشگاه خوب قبول نشن و به اون هدفی که می‌خوان نرسن. این ترس جلوی خیلی از پیشرفت‌ها رو می‌گیره و اجازه نمی‌ده نوجوان رشد کنه و به اهدافی که داره برسه.
شما به عنوان والدین فرزندتون، در قدم اول باید انتظارات غیرواقعی و آسیب‌زننده رو کنار بذارید. فرزندتون رو نترسونید و مُدام بهش نگید که باید درس بخونه تا موفق‌ترین نوجوان فامیل بشه و دیگران تشویقش کنن. ایجاد این باورها در ذهن فرزندتون باعث می‌شه استرس و نگرانیش بیشتر بشه، ترسش افزایش پیدا کنه و در نتیجه به بی‌حوصلگیش دامن زده می‌شه. به جای این رفتارها و حرف‌های مخرب، به فرزندتون یاد بدید ترسش رو کنترل و مدیریت کنه و اجازه نده ترس غیرواقعی براش تصمیم بگیره و محدودش کنه.
دلایل شایع بی‌حوصلگی در نوجوانان
در این قسمت، می‌خوایم درباره شایع‌ترین دلایلی که باعث ایجاد بی‌حوصلگی در نوجوانان می‌شه صحبت کنیم.
ابهام و سردرگمی درباره آینده
بعضی از نوجوان‌ها نسبت به آینده ناامیدن و اصلاً نمی‌دونن که می‌تونن به هدفشون برسن یا نه. و یا حتی نمی‌دونن که دقیقاً چی می‌خوان. البته این ابهام تا حدی اقتضای سن نوجوانیه و طول می‌کشه که آدم بتونه مسیر دقیقش رو در زندگی پیدا کنه. اما ناامیدی و بدبینی نسبت به آینده مشکلیه که باید حل بشه. خیلی از این ناامیدی‌ها از رسانه‌های اجتماعی سرچشمه می‌گیره که این باور رو در ذهن نوجوان شما می‌کارن که آینده کاملاً تاریک و سیاهه و هیچکس نمی‌تونه به موفقیت برسه. در حالی که چنین تصوری کاملاً غلطه و کسی که تلاش کنه و پشتکار داشته باشه، در نهایت می‌تونه موفق بشه.
عوامل مرتبط با خانه
تنش‌ها و فشارهای روانی ناشی از روابط داخل خونه هم می‌تونه باعث تشدید بی‌حوصلگی فرزندان باشه. برای جلوگیری از بی‌حوصلگی و ناامیدی نوجوان، سعی کنید محیط خونه رو آروم و بی‌تنش نگه دارید. همچنین سعی کنید رابطه‌تون با فرزندتون رو بر پایه محبت شکل بدید و امکان گفتوگو رو فراهم کنید تا بتونه راحت از مشکلاتش باهاتون حرف بزنه. محدو‌دیت‌های بیش‌ازحد، زورگویی، تهدید، سرزنش و دعوا نه تنها اثر مثبتی نداره، بلکه باعث ایجاد اثرات منفی شدیدی می‌شه.
بی‌صبری و کم طاقتی
یکی از مشکلات اساسی جهان مدرن و نسل جدید، سرعت بالا و تمایل به زودبازدهیه. خیلی از نوجوان‌ها تصور می‌کنن که باید در کوتاه‌‌ترین زمان ممکن، به اون چیزی که دلشون می‌خواد برسن و در غیر این صورت، دچار ناامیدی و بی‌انگیزگی می‌شن! در حالی که موفقیت در تحصیل و قبولی در کنکور یه فرایند طولانیه و نیاز به صبر، حوصله و استمرار داره. بنابراین، اگه فرزند شما هم مثل خیلی از نوجوان‌های دیگه کم‌طاقته، سعی کنید رفته‌رفته این نگرش و تربیت رو در ذهنش شکل بدید که برای رسیدن به اهداف، باید صبوری کرد و یک‌شبه نمی‌شه موفق شد.
عوامل مرتبط با مدرسه
بعضی وقت‌ها دلیل بی‌حوصلگی فرزند شما فشار روانی‌ایه که در محیط مدرسه بهش وارد می‌شه. رابطه با معلم، دوستان و سایر دانش‌آموزها و در بعضی مواقع، زورگویی‌‌های اون‌ها می‌تونه ذهن فرزندتون رو به هم بریزه و باعث بی‌حوصلگیش بشه. علاوه بر این، فشار و استرس ناشی از تکالیف سنگین و امتحانات هم گاهی اوقات باعث می‌شه نوجوان دچار خستگی بشه و عملکردش افت کنه.
عوارض بی‌حوصلگی در نوجوانان
بی‌حوصلگی در نوجوانان اگه حل نشه، ادامه پیدا کنه و تبدیل به بی‌حوصلگی دائمی بشه، می‌تونه عوارض زیر رو به دنبال داشته باشه:
- تلاش کم‌تر: همون‌طور که گفتیم، نوجوانی که دچار بی‌حوصلگیه، میلی به انجام کارها نداره و تلاشی برای رسیدن به اهدافش نمی‌کنه. این تلاش کم‌تر باعث تضعیف عملکردش می‌شه و بنابراین، به نتایج نامطلوب‌تری می‌رسه.
- عدم رشد اجتماعی: یکی از ابعاد مهم رشد، رشد اجتماعیه. یعنی فرزند شما نیاز داره که در اجتماع باشه، با دیگران معاشرت کنه، دوست پیدا کنه و بتونه روابط اجتماعی خوبی رو شکل بده. در غیر این صورت، بخشی از شخصیتش به بلوغ نمی‌رسه و کامل نمی‌شه. وقتی فرزند شما دائماً بی‌حوصله است، قاعدتاً حوصله این روابط اجتماعی رو هم نداره و این مسئله اگه حل نشه، می‌تونه در سال‌های بعد باعث انزوا و جامعه‌گریزی بشه.
- استراحت بی‌کیفیت: وقتی کسی کارهاش رو به موقع و درست انجام می‌ده، خسته که شد می‌تونه بدون دغدغه و نگرانی، کمی استراحت و تفریح کنه تا دوباره انرژی لازم رو به دست بیاره و برگرده سر وقت ادامه کار. اما کسی که بی‌حوصله‌ست و کارهاش رو انجام نمی‌ده، استراحت خوب و باکیفیتی هم نداره. چون ذهنش درگیر کارهاییه که انجام نداده و نمی‌تونه از زمان استراحت و تفریحش لذت ببره.
- عادت به سبک زندگی بی‌حوصله: بی‌حوصلگی در نوجوانی اگه درمان نشه و تبدیل به عادت در فرد بشه، کم‌کم شکل و شمایل سبک زندگی به خودش می‌گیره و دیگه خارج‌شدن ازش دشواره. این بی‌حوصلگی می‌تونه در سال‌های بعد در شغل، روابط عاطفی، رابطه با فرزند و تمام ابعاد زندگی هم بروز پیدا می‌کنه و باعث می‌شه فرد عملاً هیچ لذتی از زندگیش نبره.
جلوگیری از بروز بی‌حوصلگی در نوجوانان
برای این‌که از ایجاد بی‌حوصلگی در فرزند نوجوانتون جلوگیری کنید یا بهش کمک کنید که بی‌حوصلگیش درمان بشه، اولین کاری که باید بکنید اینه که به اندازه کافی براش وقت بذارید. گفت‌و‌گوهای عمیق و طولانی با فرزندتون داشته باشید تا بتونید مشکلاتی که داره رو شناسایی کنید و بفهمید که داره از چه چیزی اذیت می‌شه و رنج می‌بره. قطعاً تمام شما پدرها و مادرها مشغله‌های متعددی دارید که باید بهشون رسیدگی کنید، اما مهم‌ترین وظیفه شما، مراقبت و کمک به فرزندتونه. پس درگیری‌های روزمره نباید باعث دوری شما از فرزندتون و بی‌توجهی بهش بشه.
ما در این مقاله، ریشه‌های اصلی بی‌حوصلگی رو معرفی کردیم. کاری که شما والدین باید بکنید اینه که ریشه این مشکل رو در فرزندتون شناسایی کنید و متناسب با اون، بهترین راه‌حل برای درمان مشکل رو به کار بگیرید. در این زمینه، اگه نیاز به کمک دارید، می‌تونید از مشاورهای خبره و باتجربه مرکز مشاوره جدیدی‌نژاد راهنمایی بگیرید. اگه فرزندتون بی‌حوصله‌ست، ایجاد تغییرات کوچک خوشایند در زندگی روتین روزمره می‌تونه حالش رو بهتر کنه. خرید، شهربازی، انجام تفریح‌های موردعلاقه و معاشرت با دوستان، می‌تونه حس و حال نوجوانتون رو بهتر کنه.
سخن پایانی با والدین نوجوانان
در این مقاله از کیمیاگرخونه، به طور مفصل درباره بی‌حوصلگی نوجوانان صحبت کردیم. تأکید می‌کنیم که به هیج وجه، بی‌حوصلگی فرزندتون رو نادیده نگیرید و کمکش کنید بتونه از این حال و هوا بیرون بیاد و با امید و انگیزه بیش‌تری درس بخونه و ابعاد مختلف زندگیش رو پیش ببره. چون همون‌طور که گفتیم، اگه بی‌حوصلگی ادامه پیدا کنه، می‌تونه به مرور زمان، باعث ایجاد افسردگی و پوچی بشه. نوجوان شما سنین پرچالشی رو می‌گذرونه و ممکنه دچار این مشکلات بشه. چیزی که می‌تونه تا حد زیادی در کنترل مشکلات و چالش‌های دوران نوجوانی و جلوگیری از آسیب‌های ناشی از اون‌ها مؤثر باشه، نقش پدر و مادر و رابطه سالم اون‌ها با فرزندشونه. بنابراین، برای فرزندتون زمان بذارید، باهاش گفتوگو کنید و بشناسیدش تا در صورت بروز مشکل، بتونید قبل از این‌که دیر بشه برای حلش اقدام و به فرزندتون کمک کنید.
سوالات متداول
1. چه روش‌هایی برای تشخیص ریشه بی حوصلگی فرزندم وجود دارد؟
برای تشخیص ریشه بی حوصلگی فرزندتان، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
- گفتوگو: با فرزندتان به آرامی صحبت کنید و احساسات و نگرانی‌های او را بشنوید.
- مشاهده رفتار: به رفتارهای روزمره او توجه کنید و ببینید چه زمان‌هایی بیشتر بی‌حوصله است.
- بررسی محیط: فضای خانه و روابط خانوادگی را ارزیابی کنید تا ببینید آیا محیط تأثیری بر روحیه او دارد یا خیر.
- مشاوره: در صورت لزوم، از یک مشاور یا روانشناس کمک بگیرید تا مشکلات عمیق‌تری را شناسایی کند.
2. آیا تغییر در روابط دوستانه فرزندم می‌تواند بر بی‌حوصلگی او تأثیر بگذارد؟
بله، تغییر در روابط دوستانه فرزندتان می‌تواند تأثیر زیادی بر بی‌حوصلگی او داشته باشد. اگر فرزند شما از دوستان خود دور شود یا روابط مثبت و حمایتی نداشته باشد، ممکن است احساس تنهایی و ناامیدی کند که این می‌تواند به بی‌حوصلگی منجر شود. دوستی‌ها به عنوان یک منبع انرژی و انگیزه عمل می‌کنند و فقدان این روابط می‌تواند بر روحیه و شوق او تأثیر منفی بگذارد.
3. نشانه‌های بی‌حوصلگی ناشی از تغییر در روابط دوستانه چیست؟
نشانه‌های بی‌حوصلگی ناشی از تغییر در روابط دوستانه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کاهش تعامل اجتماعی: فرزند شما ممکن است از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و ملاقات با دوستانش اجتناب کند.
- احساس تنهایی: او ممکن است احساس کند که هیچ دوستی ندارد یا از دوستانش دور شده است.
- کاهش علاقه به فعالیت‌های قبلی: ممکن است به فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برد، بی‌علاقه شود.
- احساس ناامیدی یا افسردگی: تغییر در روابط دوستانه می‌تواند به احساس ناامیدی و حتی افسردگی منجر شود.
4. آیا می‌توانم نشانه‌های افسردگی ناشی از بی‌حوصلگی را در فرزندم شناسایی کنم؟
بله، شما می‌توانید نشانه‌های افسردگی ناشی از بی‌حوصلگی را در فرزندتان شناسایی کنید. این نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- تغییرات در خواب: خواب زیاد یا کم‌خوابی غیرمعمول می‌تواند نشانه‌ای از افسردگی باشد.
- کاهش انرژی و خستگی: فرزند شما ممکن است احساس کند که انرژی کافی برای انجام فعالیت‌های روزمره ندارد.
- احساس ناامیدی و بی‌ارزشی: او ممکن است احساس کند که هیچ چیزی ارزش تلاش کردن ندارد.